Donnerstag, 27. Dezember 2012

Dor Tê Ser Dorê


Şev tarî ye. Hîn tiştên din hene ku şevê jî tarîtir in. Tarîtîya şevê amedebûna ji bo rojê ye. Tarî dibe ku mirov bikişin malên xwe, ji zav û zêçên xwe re hinek hemhal bibin, birazên ku bi vêsayî carek din dest bi rojê bikin. Lê tarîtîyên din ne wusa ne. Şev tu car rojê natirse, dizane ku dem di navbera wan de hatîye parvekirin. Heqê her kesi belû ye. Carna roj ji şevê digre, carna jî şev ji rojê. Di salê de du caran dibin mîna hev, du caran jî hevûdin zêdetir dûr dikevin. Lê dûrketina wan a ji hevûdin belû ye. Dûrketin ji bona carek din li bervûhev zivirandin e. Şev jî dizane ku ew bê rojê, roj jî dizane ku ew bê şevê nabe. Loma hevûdin dihebînin. Yek ji yê din re dibe neynik.
Ka carê ji ber xwe re bînin. Her dem roj be çi dibe, an jî her dem şev be? Jîyan ser û bin dibe. Pir tiştên ku ji bo me mîna nan û av normal tên dîtin û hesabkirin êdî dibe ku qet nebin. Pêş her tiştî xewa me ser û bin bibe. Xew, ji bo jîyanê tiştekî bingehî.  Xew carê têk çu, ewê hîn pir tiştên din jî têk biçin. Hiş di serî de nabîne, çav sor dibin, guh digujin, dest dilerizin, hêz diqede, mirov gêjo dibe. Şev û roj maneya xwe wenda dikin. Jîyan êdî barek giran e. Bêhn ji mirov teng dibe. Tu tişt êdî mina berê nabe. Belê xew…
Şew bi stêrikan dixemlîne ezmanin xwe. Heyvê jî li ber wan de dardadike. Heyv naxweze her şev bi eynî bejn û balê derbikeve ber stêrkan. Her şev an hinek bejnzirav, an jî hinek darûber dibe. Destmala xwe digire û derdikeve govendê. Xwe di vî alî û di wî alî de dihejîne, badikeve; heyan serê subê. Stêrk jî li dû û dora wê re tên û terin; ji wê re govendê digirin. Di rojên ewrî de dikevin paş perdeya ewran, li wir didomînin govenda xwe. Di rojên sayî de li ber çavan in. Bi hemû xeml û zînetên xwe diçûriskin li ser me re. Ew hemû her dem li wir in, digerin, dorê tînin ser dorê. Heyan serê sibê li ezmanan dor dora wan e. Li berbangê re edî hêdî hêdî xatir dixwezin. Westîyane, xwe por dikin, dikevin xewa kur, vêsa xwe digirin. Dor dora rojê ye edî, ew dizanin. Tecawuzê heqê hev kirin şerm e, ew sinorê hevûdin dizanin. Ji berbangê re hêdî hêdî melûl dibin.
Roj hat, şev diqede. Feqet roj, rojtîya xwe dizane. Naxweze şevê bixeyîdîne; hêdî hêdî hildide. Pêşîyê xwe nîşan nade, hinekî ji ronîya xwe dişîne. Dibe ku şev biceniqe, bitirse. Na hewcî nîne. Şev jî şevtîya xwe dizane, înatîyê nake. Kengê ronîya berbangê serî hilda, dizane ku wext wexta çûyînê ye. Xwe hêdî hêdî amade dike.
Roj bi şandina ronîya xwe hatina xwe dîyar dike; bi tirîjên xwe jî silava serê sibe dide. Êdî amadeye ji bo destpêka jîyana rojê. Xewa şevê qut bîye, jîyana rojê dest pê kirîye. Hişyarbûn pêvist e. Hînikîya şevê ji xewê re xweş bû, êdî germ lazim e, hereket, livandin. Ronî germ e, germ dike. Germ jî hereketê ji xwe re tîne. Dewar û pez terin çolê, diçêrin, digerin, dikalin; roj hildaye, roja xwe derbaz dikin. Çûk ji hêlînên xwe derdikevin, difirin, diçivin; roj hildaye, roja xwe derbaz dikin. Însan ji malên xwe derdikevin, diçin, digerin, dişuxulin; roj hildaye, roja xwe derbaz dikin. Dar û ber bi sura bahozê pel û şaxên xwe dihejînin; roj hildaye, roja xwe derbaz dikin.
Şev çûye, roj hatîye; li ser seran û li ser çavan re hatîye. Hewcî nîne ku mirov biraze, roj hildaye. Dem dema derbazkirina rojê ye. Roj ji sibe heyan nîvroj bilind dibe. Nîvroj roj gihîştîye bandeva xwe, tirîj nêzik bûne, germ zêde. Edê hêdî hêdî roj dadikeve, bervî rojavayê. Bandeva rojê îşareta bandeva kar e jî. Danê subê qedîya ye, danê êvarê dest pê kirîye. Êdî roj jî westîya ye, hêdî hêdî dor dora şevê ye. Roj ji alîyê rojhilat ve hat, li bervî rojava diçe. Şewqa tirîjan jî êdî melûl bûne.Her kes û her tişt edî hêdî hêdî hazirîya zivirandina/vegerandina cîhên xwe yên şevê dikin. Malbat ji benda wan e.
Roj diçe avan, şev dest pê dike; dor tê ser dorê.

Hasan Polat, 27.12.2012, Stuttgart. 

Sonntag, 9. Dezember 2012

Însan Aloz û Dînamîk e


Di derheqê însanan de curecur tişt tên gotin. Her carê gor nêrînekê, alîyekî însan tê bilêvkirin. Bi salane însan bi xwe di derheqê xwe de hewldide ku tarîfekê ji xwe re bîbîne. Dîsa jî di vî alî de serneket û ewê sernekeve.

Carna mirov dixweze êdî ji xwe re bersivekê bibîne. Dibe ku carna bersivekê jî dibîne. Lê demekê din şuve pê dihese ku ew bersiva jî têra wî nake. Va pêvajoya heyan dawîya jîyanê pir û hindik wusa didome. Carna mirov xwe di vê pêvajoyê de bêçare hîs dike û dîsa pirs dike: Çima va wusa ye? Mîna ku mirovên li pêş me nekarîyan bersivek çareser bidin, em jî nikarin bi rastî bersivek çareser bidin. Lê dîsan jî bê vê pirsê jîyan mîna xwerinek bêxoy e.

Însan mexlûqekî pir kompleks/aloz û dînamîk e. Kompleks e, ango her carê alîyekî wî xwe nîşan dide, lê dîsa jî tu car hemû alîyên wî nikarin werin texmînkirin. Mirov bi xwe jî nikare pir sedemên hal û hereketên xwe bîne ziman. Lomaye ku di sedsala 20’dan de li welatên rojava di warê psîkolojîyê de biwêja „binehiş“ hat kefşkirin û pir nazarîye/teorî hatin bilêvkirin. Dîsa jî di vî warî de bi her hewldanê mirov bi zêdetir hajîya kêmasî û nezantîya xwe bû û dibe. Pir caran bi ser navê Arîstoteles gotinek tê îfadekirin. Arîsto gotîye ku: „Ez weqas pir hin bûm, di dawîyê de pê hesîyam kû ez hinî tiştî nebû me.“ Bi rastî jî mirov di derbarê tiştekî de çiqas xwedî malûmat bû, weqas jî pê dihese ku hîn pir kêmasîyên wî hene. Mirov dikare di vî warî de bêhesab tiştan binivise. Di dawî de mirov dîsa vedigere serî. Mijara nivisê jî bi xwe balkişandina vê çerxê ye. Em her çiqas bi her hewldanê disan bên serî jî, ji bo çerixandina çerxê, hûn ji vanî re dikarin hereketa jîyanê jî bibêjin, her hewldan pêwist e.

Me li jor nivisand ku insan kompleks û dînamîk e. Di derheqê kompleksîya însan de çend gotin hatin nivisandin. Ji bo temambûna nivisê lazime ku di derheqê dînamîkê de jî çend hevok werin nivisandin. Aşîkareye ku mijarek wusa kûr û dirêj bi çend hevokan nayê îzah kirin. Dîsan jî ger em bizanin ku ji bo îzah û çareserkirina tiştekî hemû gavên piçûk jî pêwist in. Her pêşveçûn û kêfşkirinên serê erdê li ser gavên piçûkên pir jî pê nahatine hesandin û dû re hatine bîrkirin hatine avakirin. Tu tişt bê qîmet û vala nîne. Hinek ji wan dihesin, bi xwe jî tiştekî dikin û serdikevin; hinek jî qet pê nahesin, heyan dawîya jîyana xwe mîna gêjoyan nikarin tu pêşketinekê xwedî derbikevin.

Em dîsa vegerin biwêja xwe ya dînamîk. Jîyan hereket e, hereket jî îşareta dewrûdaîmê ye. Çi wextê hereket qedîya êdî ger mirov behsa mirinê bike. Me kurdan berê di peyîvên xwe yên rojane de zêdetir biwêja „çerxa felekê“ dihanî ziman. Ew jî nîşan dide ku çerxa dunê herdem diçerixe. Mirovên li serê erdê her dem di vê çerxê de diçerixin. Gor îmkan, nîyet û hewldanên mirov, ew di vê çerxê de cîhê xwe an aktîv, an jî pasîv digire. Jîyan sekinandinê qebûl nake. Mirovên hîn dijin û dixwezin bisekinin, mîna pelên ser avê alîyên faktor/pêkerin bi hereket tên çerixandin. Di nav vê çerxa cîhanê de mirov bi xwe çiqas pasiv bimîne jî bi şiklekî dîsan jî aktîv e, ango dînamîk e.

Aktivbûna mirov bi xwe be, ew zêdetir di guhertinan de cîh digire. Lê dema aktîvbûna wî bi xwe nebe, ew zêdetir di alîyên yên bi xwe aktîv de tê guhertin. Ew jî girêdayîya wesfa/qelîteya mirov e.
Mevlana Celaletînê Rûmî wusa dibêje: „Mirov qasî famîna xwe ye“. Her çiqas mirov bi xwe mexlûqek kompleks û dînamîk be jî, heyan di jîyana xwe de va xisletên xwe xwedî dernekeve nikare wan fêm bike. Fêmkirinek di sedî de sed jî nemumkîn e, ji ber ku mirov ew bi xwe ye.

Stuttgart, 09.12.12, yekşem.