Çend Tesbîtên Rojane

Di her civakê de hinek rojên pîrozbahî hene. Ew rojên pîrozbahî gor bawerî û nêrînên civakê curecur in. Hinekên wan dînî ne, hinekên wan jî netewî ne. Civak çiqas ji wan xwedî derket û ji pîrozbahîya wan di nav xwe de bi şahî derbaz kir, ew weqas ji bona hevrebûna civakê dibe tiştek girîng. Lomaye ku civak ji bona pêtbûna tekilîyên civakî carna hinek sedeman ji bo şahîyan firsend dibînin. Wan ji xwe re dikin edet, dixwezin ji wan îmkanan îstîfade bikin, sersala wan pîroz bikin.

Di salên dawî de gelê kurd ji ber pir sedemên curecur zêdetir tekilîyên xwe ji hev re darxistin. Êdî cejna newrozê mîna cejnek netewî di çar alîyên Kurdistanê de bi hev re tê pîrozkirin. Di vî qadî de gelek pêşveçûyîn derketin holê. Lê mixabin di alîyên dînî de gor dîtina min paşveçûyînek heye. Dema behsa dînê îslamê bû ew zêdetir aşîkar e.

Waye meha remezanê bervî dawîyê diçe. Pirayîya gelê kurd misilmane û gor îmkanên xwe îbadet û teatên xwe tînin cîh. Bala min dikşîne ku pir kesayetên kurdên sîyasî mîna ku roci girtin tunebe hereket dikin. Mirov bi xwe rocîyê negire jî di malbat û gelê wî de pir mirovên ku rocîyê digirin hene. Ji bo xatirên wan mirov ger qedr û qîmetê bide bawerî û îbadetên wan. Însan bi însanan re dikare însanîyeta xwe bihese û bije. Dema mirov ji ciwakê dûr ket, mecbûre ji xwe re ciwakek din bibîne ku ji xwe re nekeve bezê. Sedema pir nexweşîyên derûnî tenêmayîna mirov e. Mirov ji mirov re dikare bibe neynik ku çêyê û neçêyêyên  xwe bihese, ji hev re alîkarîyê bike, jîyana xwe ya cîvakî bidomîne.

Dapîra min a rehmetî her dem dubare dikir ku: “Tenêtî layîqî Xwedê ye.” Bi rastî jî tu kes nikare di demek dirêj de bi tenê bije. Zahmetîya jîyanek wusa aşîkar e. Di demên berê de tekilîyên mirovan bi deweran girêdayî bû. Îmkan tune bu ku mirov herin cîhên dûr û ji mirovên li wir re bikevin tekilîyê. Roja îroj êdi mirov dikare bi înternetê li mala xwe de jî ji mirovên derên dûr re tekilîyan darbixin. Bi her têkilî re mirov tiştekî hildigire. Ji gor têkilîyan jî guhertin peyda dibin. Jîyanek bê guhertî nemumkîn e. Lê çi guhertin dibe bila bibe, ger li ser koka xwe be. Lomaye ku mezinên me gotine: “Her dar li ser koka xwe aj dide.” Dema mirov li ser koka xwe aj neda xêr jî jê nayê girtin.

Rêveberên rêxistinên kurdan zêdetir bin bondora jîyana nûjen de ne, nêrîn û bawerîyên nûjen ji xwe re kirine armanc. Wek tê zanîn ku di jîyana nûjen de dîn pir girîng nayê dîtin. Zedetir jiyanek materyalist tê pêşkeşkirin. Ji bona pêştxistina bawerîyên nûjen ji her îmkanan tên îstîfade kirin. Bawerîyên dînî şexsî tên dîtin û nayê xwestin ku bi civakî zêdetir bên pêşkeşkirin. Van dîtênên min dibe ku ji bo welat xelet bin. Lê di welatên Ewrûpê de va wusa ye. Di alîyekî de ji bona mekanên dînî û rewşên dînî tu tişt nayê kirin. Di alîyên din de jî mirovên terin mizgeftên tirkan û ereban jî pir baş nayên dîtin. Bi rastî va nokokîyek mezin e û ji bona pir malbatên kurdan tengasîyek e. Ên naçin mizgeftê kurdetîyê tiştekî dûrî dînê îslamê dihesibînin, ên terin mizgeftê jî bi şiklekî kurdetîyê mîna barek giran dibînin. Di vî warî de ne tenê tesîra propoxandaya gelên ku kurd girtine bin destên xwe, zêdetir çewtîyên kurdên nûjen ên xwe dûrî dîn dibînin rolên mezin dilihîzin.

Bi hevrebûna civakî re bîr û bawerî xwedî rolek girîng in. Bîr û bawerî jî tiştên ku bi deh salan re derbikevin holê nînin. Bi sed û hezar salan re xwe di nav gel de hêdî hêdî cîh dikin, rîçikên xwe ber didin. Bîr û bawerîyên gel bi şiklekî derîhiş di nav ruh û canên kesên ku di nav wê gelî de perwerde bûne de cîh digirin, dibin nişitên keseyata wan. Dema va rastîya nehat dîtin him di derûnîya mirov de, him jî di tekilîyên civakî de muşkîlatên girîng derdikevin holê. Wer tê dîtin ku bi salan e şaşitîyên alîyên dewletên dagirger ku li ser gelên di bin mayeta wan de dijîyan dihatin pejirandin, nûha ji alîyên rêxistinên gelên kurd ve jî carek din tên dubarekirin. Va jî dibe sedema pir muşkîlatên nû yên civakî.

Dema va bi vî şiklî were berdewamkirin posttravmaya kurdên ku heyan niha li ber zordarîya alîyên dewletên dagirger derketîbû holê, ewê îroj şuve li ber lêpêvîstkirina rêxistinên kurdan berdewam bike.

Stuttgart, 08.07.2015

Çîrok / Kurteçîrok / Hîkayat

Vegotina bûyerek bi devkî an jî bi niviskî re çîrok/kurteçîrok an jî hîkayat tê gotin. Berhem bûyeren bi rastîn, nêzikî rastîyê, an jî mîtolojî bi kurtayî û  bi islûbek xweş pêşkeşî xwendewanan an jî guhdaran dike.

Çîrok bûyeran bi kurtayî, bi hunandinek hêsan, bi zimanek xweş tîne ziman. Di çîrokê de bal li ser bûyerekê an jî rewşekê ye. Bûyer an jî rewş li mirovekî re tê girêdan; an jî cîh û dema bûyer û rewşê bi şiklek heyecanî û mereqvanî tê vegotin.

Cîh û dema bûyer lê diqewime belû ye, di bûyerê de kêm kes hene û vegotin kin e. Di çîrokê de xisletên mirov, cîh û demê dirêj nayên teswîr kirin. Xwendevan bi hinek îşaretan bi xeyalên/nîgaşên xwe pêşî û dawîya çîrokê temam dike.

Çîrok di dîrokê de ba yewnanan mîna çîrokên li ser heywanan (fabl), li rojhilat mîna çîrokên hezar û yek şevî hatine gotin û nivisandin. Di şiklê nûjen de çîrok di sedsala 19. de li Ewrûpê dema romantîzmê dest pê kiriye. Çîrokvanên Ûrisî Gogel, Dostoyevski, Turgenyev û Çehov ji bona pêşketina çîrokê  û cîhgirtina wî ya di edebîyatê de rolek girîng girtine.

Çîrok gor mijarên xwe tên tesnîf kirin

Çîroka bûyerî: Mijara çîrokê li ser bûyerekê tê vegotin. Çîrok gor bûyerê di dewerekî de û di demekê de derbaz dibe, tê hûnandin, şiklekî bi mantiqî diqede.

Çîroka rewşî:  Çîrok li ser rewşekê tê vegotin. Çîrok li ser rewşekê disekine û çîroka xwe dihûnîne. Di vê çîrokê de ramanên mirov û yên ciwakê, heste û nîgaşên wan zêdetir derdikevin pêş.

Çîroka derûnî: Hinek çîrokên nûjen hene ku mijara wan dinyaya derûnîya qehremanê çîrokê ye. Ji wan re çîrokên psikolojîk jî tên gotin. Qehreman çîrokê li ser nêrîn, heste û nîgaşên xwe bîna dike, bi wan çîroka xwe dihûnîne.

Çîrok bi alîyê vegotinê ve dişopîne romanê. Lê navbera wan de hinek cudahîyên girîng hene:

• Çîrok gor romanê kin e.
• Di çîrokê de ya bingehî bûyer e, di romanê bingehî de xisletên qehremanên romanê ne.
• Di çîrokê de pir kes tunin, carna dibe ku tenê mirovek jî hebe. Di romanê de zêdetir mirov û bûyerên wan derbaz dibin.
• Di çîrokê de bûyerek diqewime, di romanê de bûyer mîna xelqeyên zincîrê girêdayîyên hev in.
• Qehremanê çîrokê gor berjiwendîya xwe ya bi bûyerê re bi kurtayî tê teswîr kirin.
• Di çîrokê de cîhê ku bûyer di tê de diqewime bi sinor e, nişêtin cîh pir nayên teswîr kirin. Dema ku mijara çîrokê di tê de derbaz dibe jî belû ye.
• Ji ber ku çîrok kin e vegotin kûr û fireh nîne, bi hinek îşaretan xwendevan bi xwe pêşî û paşîya çîrokê nîgaş dike.
• Çîrok xwe ne ji bona ponijîna/ramandina xwendewanan, zêdetir ji bona hîs û heyecana xwendevanan tê nivisandin.

Çavkanî:

http://de.wikipedia.org/wiki/Kurzgeschichte

http://wortwuchs.net/kurzgeschichte-merkmale

http://tr.wikipedia.org/wiki/Hik%C3%A2ye

http://hikaye.nedir.com

Stuttgart, 23.03.2015, duşem

Çend Gotin Li Ser Şiîran

„Wextê de wext vêşartî, tu kese kî bijarti.“ Helbestê wusa dest pê dikir. Di tarixa/diroka insanîyetê de helbest xwedîyê cîhekî girîng e. Pir caran behsa edebîyatê behsa helbestê ye. Edebîyatek bê hilbest nayê ber çavên mirov. Li ba kurdan helbest her dem bûye çavkanîya hesteyên wan. Hemu derd û kulên xwe, kêf û şahîyên xwe bi helbestê hanîne ziman. Dîsa jî pir caran tê pirsandin ku çima helbest tên nivisandin? Di vî warî de curecur gotin û şirove hatine kirin, ewê hîn jî werin kirin. „Însan eşrefî mexlûqat e digot bavê min“ dibêje şaîr di şiîra xwe de û berdewam dike.

Tê dîtinê ku helbest ji alîyê însanan ve, li ser însanan û ji bo însanan tê nivisandin. Însan ji wê para xwe hildigire an jî hilnagire, ew tiştekî din e. Wexta însan ji wê tiştê para xwe hilbigire, ewê jê îstifade bike; an jî hilnegire, ewê jê mehrûm bimîne. Dîsan di helbestê de „Para min a demê jîyana min e“ dibêje helbestvan. Jîyan carna barê giranê ku mirov biberçîgin be jî, didome û dest jê nabe. Jiyan didome, kengê wext hat diqede. Ne zû, ne jî dereng, di wexta xwe de. Mirin wexta xwe de tê, her çiqas em wê bê wext bibînin jî. Mîna ku destpêkirina jîyanê di dest mirov de nîne, qedandina jîyanê jî di dest mirov de nîne. Ez wusa dibînim û wusa qebûl dikim. Her çiqas hinek kes wê bi nêrînek din bibinin û qebûl bikin jî.

Wexta mirov helbestekê dixwîne an jî guhdarî dike hesteyên/hîssên wî bi şiklekî derdikevin holê, pir caran jî mirov coş dibe. Loma pir caran wer tê zanîn ku dema helbestvan/şair şiîran dinivise bi hesteyen coşî, bi halek kefxweşî dinivise. Va farazîyek şaş e. Helbestvan helbestan bi kêfa dilê xwe nanivise, ew dinivise ku nefetise, xwe ji wê halê dijwar azad bike.

Helbestvan mîna jinekê li ber zayînê de ye. Hîssên wî mîna ewrên li pêş pûk û baranê komî li ser hev dibin avis in. Mirov wer hîs dike ku li pêş roja qîyametê de ye. Nefes li mirov çîk dibe, nizane ku çi bike. An guh dide dengê hesteyên xwe, ji xwe re helbestekî dihebîne; an jî demek dirêj mîna mîhek gêj nizane ku çi bike. Çiqas guh bide hesteyên xwe û wan çiqas baş bi sembolên dilên xwe bihewîne ewê weqas bi helbestên xwe re serbikeve. Lê çiqas jî di navbera hîs û dengên dilê xwe de diwaran bilind bike ewê weqas bikeve di nav tengasîyên derûnî.

Dema şaîr „Li rojhilat bavek hebû, pêş hatina rojava“ dibêje; ew rêzên wî dîrok û guhertinên salan, dibe ku carna ên sedsalan bîne ziman. Gor nêrîn û rexneyên wî dibe ku ew helbest an jî ew çend rêzên helbestê dîroka gelekî an jî medenîyetekî/şaristanîyekî bîne ziman, dil û mêjoyê xwendewanan bihejîne, tesîrek/bandorek mezin li wan bike. Loma helbest pir caran nefes girtinek kur e. Ew nefes dikare di wê roja teng de mirovan, gelan an jî însanîyetê fetisandinê biparêze. Loma mirov dikare bibêje ku helbest çavkanîya jîyanê ye.

Di dawîyê de jîyan bidome û roja xwe bipê. „Tarîtî û ronahî, kijanî bixwezî ewe jîyana te!“ Dem diherike, mirov jî jê re. Lê mirov û dem ne mîna xuçk û bira bi hev re bê deng û bê beng dimeşin. Dem mîna distar e, dihêre. Heyan ku mirov bi kirin û nêrînên xwe hukmê xwe bigihîne demê ew bi xwe distar e, demê dihêre. Lê kengê mirov dest ji jîyanek aktîv berda, dem dibe distar û wî dihêre.

„Kengê dema mirov qedîya ew vî warî bar dike. Goşt û hestîyên wî birizin jî, ew dendikê bin erdê ye, roja xwe dipê.“

Stuttgart, 20.02.2015, ênî

Dîlan / Dawat

Doh ne pêr, roja şemi yê dîlana gundîyekî min hebû. Bavê zavê hevalê min ê gund bû. Em bi hev re di gund de çûn dibistanê. Mirovekî baş e, li ber pirsgirekên sîyasî çîn neman hatin serê wî. Ew pir caran hat girtin û her bêj îşkence lê hatin kirin. Mecbûr ma, derket dervayî welat. Bi salan e li Elmanyê dijî. Ji ber îşkenceyan siheta wî ne li cîh de ye. Jîyana xwe bi zehmetî didomîne. Ji Rebbê Alemê şifayek bi xêr ji wî re dixwezim.

Dixwezim dîsa li ser bîranînên xwe yên zaroktîyê ji we re hinek tiştan pêşkeş bikim. Dixwezim ji we re heyan dest min tê bîranînên xwe yên zaroktîyê binivsînim. Hêvîdarim ku ewê werin xwendin, nêrîn û rexnekirin.

Di kitabên berê de pêşgotinên kitaban bi hevokek wusa dihatin qedandin: “Hewlêdan ji me, serkeftin ji Xwedê!”. Ez jî dibêjim, nivisandin ji min, xwendin jî ji we xwendewanan. Û serkeftin jî bi her hal û kar ji Xwedê.

Dema zaroktîya min mezinên malê ji bona xortên ku ber zewacê bûn re qîz dixwestin. Wexta xort û keç eqrebe an jî gundî bûna hev û din nasdikirin. Wer nebûna hev û din nasnedikirin. Xortan pir caran bi dûrve bûna jî şikl û şemala keçikê dinêrîyan û fikrên xwe digotin. Lê ji bona keçikan ew îmkan jî tune bûn. Belkê kesên ku di nav de bûna wêneyek xort nîşanî keçikê bida. Pir caran ji bona zewacê mezinên malên qerar didan, keç û xortan jî mecbûr qebûl dikirin. Gor gotinên kesên li berî me pir caran bûk û zava dû dîlanê hevûdin didîtin, bi wê tore dibûn mêr û jin.

Dema babîr û dabîr xweşbûna mezinên malbatê ew bûn. Wexta ew êdî li sere erdê nebûna bav û dê an jî ap û amoj li gor salên xwe ji malbatê re mezintî dikirin. Xeber didan mala bavê keçikê û diçûn nîyeta xwe eşkere dikirin. Dema mezinên mala bavê keçikê qebûl bikira soz dadanîn. Dû sozê re xazgînî hebû. Mezinên malên bi mirovên birûmet re diçûn mala bavê keçikê. Bavê keçikê qeling dixwest. Li ser qelingê hev dihatin. Waxta qeling hat dayînê edî ji bona dîlanê hazirî/amadekirin dest pê dikir.

Çend rojan li pêş roja dîlanê mûm dihat belavkirin. Mîna niha kart tinebûn. Mûm şekirek bû. Kesên ku mûm belav dikir şekirên xwe digirt, yek bi yek malbatên gund digerî, bi devkî nîyeta hatina xwe dihanî ziman, şekirek dida mezinê malbatê. Wî/wê jî gora xwe xelatek piçûk dida ew kesê ku jê re mûma dîlanê hanî bû.

Her malbatê gora quweta xwe 2-3 rojan dîlan didomand. Ji nas û dostên ku ji bona dîlanê hatibûn dawetkirin re xandî dihat gotin. Di nav xandîyan de çend jin dibûn berbû, diçûn şevekî li mala bavê bûkê de diman, wê şevê hine digerandin, destên bûka xwe hine dikirin, li sere sibê bûka xwe dixemilandin, dihanîn mal. Wê rojê jî heyan êvarê dîlan li mala bavê zava de berdewam bû. Bervî êwarê re her kes diçû mala xwe. Dîlan jî diqedîya.

Zava û bûk bi vî şiklî digihîştin miradên xwe.

02.02.2015, dûşem, Stuttgart

Zivistan û Zaroktîya Mina Li Gund

Gor salnameya miladî iroj 26ê meha rêbendanê ye, meha yekemîn. Demsal zivistan e, dema serma û seqemê, pûk û berfê. Di dema zaroktîya min de zivistan ji me re wusa bû. Rê û dirb dihatin girtin, dewar di axiran de, pez jî di goman de diman.

Xarina dêwêr sibe û êvaran di afiran de ka û kês bûn. Nîvroj derva li ser dangî gîha dihat danîn û dewar berdidan ser. Em zarok diçûn ber dangîyê ku dewarên xerîb neyên li ser dangîyên me, an jî dewarên me bi sere xwe nerin dewerên din.

Pez di goman de bûn û afirên wan tinebûn. Loma pez her roj du caran dihatin dangî kirin, danê sibê û danê êvarê. Ger ba dangîya pêz jî kes li wir bimana. Lê ew ne karê me zarokan bû. Sedema yekemîn pezê me zide bû û me zarokan nedikarî lê bipên. Ya duemîn jî goma me li hember gund bû, çûyin û hatina me zarokan zehmet bûn.

Ji bo pêz di kurnan de ka û ceh li navhev dixistin û didan, gîha û çilo jî li ser berfê dihat raxistin. Ka mecbûr bû ku di kadînan de werin muhefeze kirin. Gîhayên havînê hatibû çinandin û zihakirin, an di kadînan de dihatin muhefeze kirin, an jî dihat lodkirin û pişta wê bi tiştekî dihat girtin. Çilo jî payîzê wexta darên daristanan hîn pelên xwe neweşandibûn dihatin dapîtandin, li ser hev dihatin hêjnandin û ji her komekî re me êxin digot. Ew êxinana dema berf zêde dibarî bi taûg û xizagan dihatin kişandin, ber goman dihatin komkirin û roj bi roj li ser dangîyan gor hewcîya pêz dihatin raxistin. Çilo zêdetir ji bo bizinan xwerinek baş bû. Mîh û kaviran zêdetir ka û gîha dixwerin.

Salên ku zivistan zor û dirêj derbaz dibû mehên biharê jî hîn berf li erdê dima. Alifên pêz û dewar diqedîyan. Mirov mecbûr diman ku bi pereyek zêde alif bikere ku pez û dewarên xwe derbixin reşayîyê. Şivanan pez dibirin nav daristanê ku li wir bi birêşê zikên xwe hinek tir bikin, zêdetir mesref dernekeve.

Dema ku dewar û pez li ser dangîyê bûn, axur û gom dihatin paqijkirin, rixa dewar bi sepetan dihat havitin. Ji ber ku ya pêz pişqul bûn, hewcî nedikir ku her roj werin miştin û havitin. Dema virik li pez diket ger gom zêdetir bihatana paqijkirin. Cîhên ku pintitîya di axur û goman li ser dihat komkirin re sergo dihat gotin. Ew sergoyana bi payîzê re li zevîyan dihatin belavkirin ku ji bo zevîyan zivilek baş bûn.

Bi salane ez li dûrî welat jîyana xwe didomînim. Bihîstana dibihîsim êdî jîyan li welat jî ne mina berê maye. Mîna berê dewar û pezên zêde nayên xwedî kirin. Gor dema berê îmkan jî zêde bûne. Rê û dirb mina berê nayên girtin. Berf bibare jî rê tên vekirin. Zêdetir vesayet/erebe hene. Berf û baran jî ne mina berê maye. Zivistanan weqas zêde berf nabare. Hewayê jî xwe guhertî ye. Ne tenê mirov, xeza jî guherî ye.

Dema guhertina li ba mirovan peyda dibe, em dibêjin; mirovan xwe guhertî ye. Dema guhertin derî însanan peyda dibin, em dibêjin; hatine guhertin. Bi rastî di vî warî de pir jî bawer ninim ku kî xwe guhertî ye û kî hatîye guhertin?

 

26.01.2015, Stuttgart

 

Di dema zaroktîya min de pişta hemû xanîyên gund bi axê/xwelîyê hatibûn girtin û dûz bûn. Dû barabdina berfê re ger pişta xanîyan bi kurtmeyan bihatana paqijkirin. Paqijkirina berfê di alîyekî de kêfxweşî, di alîyekî de jî zehmetî bû. Dema pir berf dibarî paqijkirina xanîyan ji me re dibû zehmet.

Êvaran jî pişta xanîyan dihat luqkirin ku şev xanî dilop nekin. Sivingên xanîyan jî bi şonigê dihat dewisandin. Gor meyla pişta xanî çirikek didan ber xanî ku ava baranê di dîwar de neherike û zerarê nede.

Pişta xanîyan heyan berf li erdê bû û baran dibarî ji bo me zarokan meydanên lîhistikê bûn. Lîhistika herî baş jî lîhistika kawan bû. Her jinnîyên peşinên hewvanekî de kawek heye. Kawên dewar mezinin, ji bo lihistikê ne qencin. Lê kawên pezan ji bo lihistikê başin. Loma dema pez dihatin şerjêkirin em zarok ji bo kawên wan li ber laşên wî pezî dipan, heyan me kaw bigirta.

Di nav gund de hinek xanîyên belû hebûn. Kesên karin xwe diqedandin li ser wan xanîyan kom dibûn, sohbet û henek dikirin, meselok digotin, curecur lihistik derdixistin.

Di van rojên nûjen de zarok va lîhistikên li ser pişta xanîyan jî mehrûm in. Xanîyên mina berê pişt dûz jî neman, wexta zarokan jî. Êdî zarok ji ber temaşekirina televîzyonan û lîhistika aletên bi elektironîk wext nabînin ku ji hev re bilîhizin. Me zarokên wê dema berê him ji karên ger bihatana kirin re û him dersên dibistanan re dişixulîn, him ji bo lîhistika bi hev re wexta me hebû. Zarokên niha naşixulin jî wexta wan tune.

Em dê û bav di derheqê zarokan de pir tiştan tînin ziman, lê xwe bîr dikin. Bi rastî dinêrim ku ji bo zarok, malbat, nas û dostên me êdî wext namaye. Em ji hinek tiştan re ketine bezê. Ne ji me re, ne jî kesên der û dora me re wexta me ma ye.

 

27.01.2015, Stuttgart

Roj û Meh/Heyv

Îroj duşem e, roja yekemina heftê. Hefte kengê dest pê dike û roj kengê dest pê dike? Bersiva va pirsana gora gel û çandan curecur in. Dibe ku dema roj bi kurdî û farisî hatine navkirin hefteyê bi roja şemîyê dest pê kirî ye. Em dibêjin şem, yekşem, duşem, sêşem, çarşem, pêncşem û ênî. Dibe ku roja yekşem roja yekema hefteyê bûye. Vana hemû texmînin, ango texmînên min. Ji bona tesdiqkirina wan lêkolînên min jî tunin.

Lê roj kengê dest pê dike? Gor demsala hicrî roj bi avabûna rojê re dest pê dike. Lomaye ku em şeva di navbera pêcşem û ênê yê re “şeva ênîyê” dibêjin. Çira? Ji ber ku demsala hicrî gor heyvê tê hesabkirin. Heyv jî bi avabûna rojê re bi şiklekî aşîkar dibe û roj dest pê dike. Bi qesta mina rojê li vir roja ku 24 saetan didome ye, ne ku roja ku bi rojhildanê re dest pê dike û bi avabûna rojê re diqede ye. Ango roja ku bi şevek û rojek di tê de ye.

Niha li sere erdê zêdetir demsala mîladî tê karanin. Ew jî gor rojê hatîye hesabkirin. Gor mantiqê ger roj bi hildana rojê dest pê bikira. Lê wusa nine. Roj nîvê şevê dest pê dike. Çira wusa ye. Bi rastî di vî warî de jî lêkolînên min tunin. Ez dîsan dest bi texmînan bikim.

Gor texmîna min; welatên ewrûpayî du şoreşa senayî/hunerwerî yê nêrî ku di palûkan de zûtir dest bi xebatkirinê kirin baştir e. Qerar dan ku di nîvê şevê saet 0 (sifir)ê dest bi rojê bikin. Wê demê karker zûtir ger dest bi xebatê bikin. Her çiqas bandora wan li sere erdê belav û zêdetir bû, demsala miladî jî ji alîyên dewlet û gelan ve hat qebûlkirin.

Ez naxwezim di derheqê va tiştên ku min li vir ji we re pêşkeş kirin re bikevim muneweşe yê. Ji ber ku ez bi xwe jî rastbûna wan ne bi sedî sed bawerim. Min xwest ku hinek ramanên xwe ji we re parve bikim.

19.01.2015, duşem, Stuttgart

---

Kurdîya mina zaroktîyê tenê bi peyîvên ku wê demê li gundê me de dihat axifandin pêk dihat. Di dibistana tirkan de em hinî zimanê tirkî bûn. Her ku tirkîya me pêşve ket, em pê hesîyan ku em navên hinek tiştan bi kurdî nizanin. Her çiqas min dunya nas kir ew tiştên ku me navên wan bi kurdî nedizanî zêdetir bûn.

Di dibistanan de bi kurdî axifandin tenê qedexe nebû, tinebûna zimanê me yê dayîkê jî ji me re dihat dîyarkirin û qebûlkirina wê tinebûnê me dihet xwestin. Em di nav nakokîyek pir dijwar de bûn. Yên ku va înkarkirina qebûl nedikirin nedikarîyan dengên xwe derbixin. Ji ber ku tehdît, curm û tirs hebû. Lê yên ku hîn pê nehesîyabûn ku înkarkirina zimanê kurdî înkarkirina wane jî carna bi henekî pirsa ew tiştên ku me navên wan bi kurdî nedizanî dikirin. Wexta me nedikarîya bersiva wan bidin ew gotinên ku mamosteyan bihîstibûn ji me re dubare dikirin. Wan gotinan yek jî “zimanê kurdî zimanekî pir qels e, tenê di gundan de tê axifandin. Êdî di va rojên nûjen de nikare têra mirovan bike. Lomaye ku ger em fêrî zimanê tirkî bibin.” û hîn pir tiştên din bûn.

Ez li vir pir sere we neêşînim. Me vê demê navên pir mehan/heyvan jî bi kurdî nedizanî. Wexta di dibistanê de navên 12 mehên salê bi tirkî ji bi me hatin ezber kirin, me xwest em navên wan mehen bi kurdî jî hin bibin. Lê kesên ku va navana bizanîbûna û me bidana hinkirin tunebû. Sal derbaz bûn, li ser sloganên li ser dîwaran me ji xêra newrozê nave meha adarê û ji xêra yekê gulanê nave meha gulanê hin kir. Hîn jî pir kurd navên mehan bi kurdî nizanin. Bi saya internetê wexta ez hinî navên mehan bi kurdî bûm, min dît ku navên mehan curecur in. Her herema Kurdistanê navên tê gotin curecur in. Her çiqas li gor salnameya kurdî sere sale bi newrozê dest pê bike jî, li Kurdistanê jî êdî gor salnameya miladî hesab tên kirin. Gor rêzkirina mehên salnameya miladî navên mehên bi kurdî wusa ne:rêbendan/çile, sibat/reşemî, adar, nîsan/avrêl, gulan, hezîran/pûşper, tîrmeh, tebax/gelawêj, îlon/rezber, kewçer/cotmeh, kanûn/sermawez, berfanbar.

Dem hat guhertin, zimanê kurdî di dibistanên Tirkîyê de hîn nebin jî, di hinek zanîngehên Tirkîyê de niha tên hinkirin. Lê dinêrim ku hinek kurd êdî navên rojan jî bi kurdî nabêjin û bi tirkî tînin ziman. Her çiqas bi tirkî navên hinek rojan ji kurdî hatine girtin jî dema mirov di şuna pêncşem de perşembe bibêje ew êdî ne kurdî ye, tirkî ye. Me di dema berê de hinek peyîvên tirkî digirtin û di hevokên xwe yên kurdî de mina peyvek kurdî kardianî. Niha jî hinek kurd peyvên kurdî bibin jî mina peyvên tirkî di hevokên xwe de cîh dikin.

Îroj berf dibarî. Min dixwest di derheqê demsala zivistan û barandina berfa dema zaroktîya xwe ji we re hinek nêrîn û bîranînên xwe pêşkeş bikim. Lê berê rêzkirina nivisa min di alîyekî din de meşîya.

20.01.2015, sêşem, Stuttgart