Freitag, 20. Februar 2015

Çend Gotin Li Ser Şiîran

„Wextê de wext vêşartî, tu kese kî bijarti.“ Helbestê wusa dest pê dikir. Di tarixa/diroka insanîyetê de helbest xwedîyê cîhekî girîng e. Pir caran behsa edebîyatê behsa helbestê ye. Edebîyatek bê hilbest nayê ber çavên mirov. Li ba kurdan helbest her dem bûye çavkanîya hesteyên wan. Hemu derd û kulên xwe, kêf û şahîyên xwe bi helbestê hanîne ziman. Dîsa jî pir caran tê pirsandin ku çima helbest tên nivisandin? Di vî warî de curecur gotin û şirove hatine kirin, ewê hîn jî werin kirin. „Însan eşrefî mexlûqat e digot bavê min“ dibêje şaîr di şiîra xwe de û berdewam dike.
Tê dîtinê ku helbest ji alîyê însanan ve, li ser însanan û ji bo însanan tê nivisandin. Însan ji wê para xwe hildigire an jî hilnagire, ew tiştekî din e. Wexta însan ji wê tiştê para xwe hilbigire, ewê jê îstifade bike; an jî hilnegire, ewê jê mehrûm bimîne. Dîsan di helbestê de „Para min a demê jîyana min e“ dibêje helbestvan. Jîyan carna barê giranê ku mirov biberçîgin be jî, didome û dest jê nabe. Jiyan didome, kengê wext hat diqede. Ne zû, ne jî dereng, di wexta xwe de. Mirin wexta xwe de tê, her çiqas em wê bê wext bibînin jî. Mîna ku destpêkirina jîyanê di dest mirov de nîne, qedandina jîyanê jî di dest mirov de nîne. Ez wusa dibînim û wusa qebûl dikim. Her çiqas hinek kes wê bi nêrînek din bibinin û qebûl bikin jî.
Wexta mirov helbestekê dixwîne an jî guhdarî dike hesteyên/hîssên wî bi şiklekî derdikevin holê, pir caran jî mirov coş dibe. Loma pir caran wer tê zanîn ku dema helbestvan/şair şiîran dinivise bi hesteyen coşî, bi halek kefxweşî dinivise. Va farazîyek şaş e. Helbestvan helbestan bi kêfa dilê xwe nanivise, ew dinivise ku nefetise, xwe ji wê halê dijwar azad bike.
Helbestvan mîna jinekê li ber zayînê de ye. Hîssên wî mîna ewrên li pêş pûk û baranê komî li ser hev dibin avis in. Mirov wer hîs dike ku li pêş roja qîyametê de ye. Nefes li mirov çîk dibe, nizane ku çi bike. An guh dide dengê hesteyên xwe, ji xwe re helbestekî dihebîne; an jî demek dirêj mîna mîhek gêj nizane ku çi bike. Çiqas guh bide hesteyên xwe û wan çiqas baş bi sembolên dilên xwe bihewîne ewê weqas bi helbestên xwe re serbikeve. Lê çiqas jî di navbera hîs û dengên dilê xwe de diwaran bilind bike ewê weqas bikeve di nav tengasîyên derûnî.
Dema şaîr „Li rojhilat bavek hebû, pêş hatina rojava“ dibêje; ew rêzên wî dîrok û guhertinên salan, dibe ku carna ên sedsalan bîne ziman. Gor nêrîn û rexneyên wî dibe ku ew helbest an jî ew çend rêzên helbestê dîroka gelekî an jî medenîyetekî/şaristanîyekî bîne ziman, dil û mêjoyê xwendewanan bihejîne, tesîrek/bandorek mezin li wan bike. Loma helbest pir caran nefes girtinek kur e. Ew nefes dikare di wê roja teng de mirovan, gelan an jî însanîyetê fetisandinê biparêze. Loma mirov dikare bibêje ku helbest çavkanîya jîyanê ye.
Di dawîyê de jîyan bidome û roja xwe bipê. „Tarîtî û ronahî, kijanî bixwezî ewe jîyana te!“ Dem diherike, mirov jî jê re. Lê mirov û dem ne mîna xuçk û bira bi hev re bê deng û bê beng dimeşin. Dem mîna distar e, dihêre. Heyan ku mirov bi kirin û nêrînên xwe hukmê xwe bigihîne demê ew bi xwe distar e, demê dihêre. Lê kengê mirov dest ji jîyanek aktîv berda, dem dibe distar û wî dihêre.
„Kengê dema mirov qedîya ew vî warî bar dike. Goşt û hestîyên wî birizin jî, ew dendikê bin erdê ye, roja xwe dipê.“

Stuttgart, 20.02.2015, ênî

Montag, 2. Februar 2015

Dîlan / Dawat

Doh ne pêr, roja şemi yê dîlana gundîyekî min hebû. Bavê zavê hevalê min ê gund bû. Em bi hev re di gund de çûn dibistanê. Mirovekî baş e, li ber pirsgirekên sîyasî çîn neman hatin serê wî. Ew pir caran hat girtin û her bêj îşkence lê hatin kirin. Mecbûr ma, derket dervayî welat. Bi salan e li Elmanyê dijî. Ji ber îşkenceyan siheta wî ne li cîh de ye. Jîyana xwe bi zehmetî didomîne. Ji Rebbê Alemê şifayek bi xêr ji wî re dixwezim.
Dixwezim dîsa li ser bîranînên xwe yên zaroktîyê ji we re hinek tiştan pêşkeş bikim. Dixwezim ji we re heyan dest min tê bîranînên xwe yên zaroktîyê binivsînim. Hêvîdarim ku ewê werin xwendin, nêrîn û rexnekirin.
Di kitabên berê de pêşgotinên kitaban bi hevokek wusa dihatin qedandin: “Hewlêdan ji me, serkeftin ji Xwedê!”. Ez jî dibêjim, nivisandin ji min, xwendin jî ji we xwendewanan. Û serkeftin jî bi her hal û kar ji Xwedê.
Dema zaroktîya min mezinên malê ji bona xortên ku ber zewacê bûn re qîz dixwestin. Wexta xort û keç eqrebe an jî gundî bûna hev û din nasdikirin. Wer nebûna hev û din nasnedikirin. Xortan pir caran bi dûrve bûna jî şikl û şemala keçikê dinêrîyan û fikrên xwe digotin. Lê ji bona keçikan ew îmkan jî tune bûn. Belkê kesên ku di nav de bûna wêneyek xort nîşanî keçikê bida. Pir caran ji bona zewacê mezinên malên qerar didan, keç û xortan jî mecbûr qebûl dikirin. Gor gotinên kesên li berî me pir caran bûk û zava dû dîlanê hevûdin didîtin, bi wê tore dibûn mêr û jin.
Dema babîr û dabîr xweşbûna mezinên malbatê ew bûn. Wexta ew êdî li sere erdê nebûna bav û dê an jî ap û amoj li gor salên xwe ji malbatê re mezintî dikirin. Xeber didan mala bavê keçikê û diçûn nîyeta xwe eşkere dikirin. Dema mezinên mala bavê keçikê qebûl bikira soz dadanîn. Dû sozê re xazgînî hebû. Mezinên malên bi mirovên birûmet re diçûn mala bavê keçikê. Bavê keçikê qeling dixwest. Li ser qelingê hev dihatin. Waxta qeling hat dayînê edî ji bona dîlanê hazirî/amadekirin dest pê dikir.
Çend rojan li pêş roja dîlanê mûm dihat belavkirin. Mîna niha kart tinebûn. Mûm şekirek bû. Kesên ku mûm belav dikir şekirên xwe digirt, yek bi yek malbatên gund digerî, bi devkî nîyeta hatina xwe dihanî ziman, şekirek dida mezinê malbatê. Wî/wê jî gora xwe xelatek piçûk dida ew kesê ku jê re mûma dîlanê hanî bû.
Her malbatê gora quweta xwe 2-3 rojan dîlan didomand. Ji nas û dostên ku ji bona dîlanê hatibûn dawetkirin re xandî dihat gotin. Di nav xandîyan de çend jin dibûn berbû, diçûn şevekî li mala bavê bûkê de diman, wê şevê hine digerandin, destên bûka xwe hine dikirin, li sere sibê bûka xwe dixemilandin, dihanîn mal. Wê rojê jî heyan êvarê dîlan li mala bavê zava de berdewam bû. Bervî êwarê re her kes diçû mala xwe. Dîlan jî diqedîya.

Zava û bûk bi vî şiklî digihîştin miradên xwe.

02.02.2015, dûşem, Stuttgart