Têlî, Kilama Evînê

Kilama Têliyê cara yekemîn min ji Husêynê Farê guhdarî kiribû. Hin pir kesên din jî vê kilamê bi hinek guhertînên  din dibêjin. Her çiqas hinek guhertin di navbera wan de hebin jî kêm zêde çîrok eynî ye. Dema mirov di teswîr kirinê de lê dinêre kilama Têliyê ji bo dewlemendiya edebiyata kurdî ya bi dewkî mînakek zahf baş e. Têli ji aliyê niqaşî ve guhdarên xwe dorpeş dike.

Xortê ku bi salan e dil berdaye Têliyê di destpêka kilam de dibêje “were Têlî”. Belû ye ku bi hesreta Têliyê agir ketiye dilê wî. Naxweze navê Têliyê li ser zimanê xwe dayne û bidûhev dubare dike.

Her çiqas ji bo kurdan destpêka rojê bi hildana rojê be jî ji bona wî roj bi navê Têliyê dest pê dike û didome. Qedandina rojê jî bi telafûza vî navî ye. Rabûn û runiștina wî, hemû hal û hereketên wî bi telafûza vî navî berdewame. Ew mirovê evîndar bi navê Têliyê re bûye yek. Tu tiștekî bê Têliyê nabîne û nabihîse. Kul û keserên wî tenê bi dubarekirina navê Têliyê hinekî xwe dirawiste. Bi rastî ji vanî re rawiste gotin jî ne durist e. Ew ji bo dubarekirina Têliyê nefes girtinek e. Ji tepelîga serî de heta binê lingân bi evîna Têliyê dilerize, diricife. Tu tiștekî din nikare têra wî bike, sewra wî bîne û ji bo nefes kișandinek din hêzê bide wî. Ew êdî bizotek di nav agirê gur ê bi evîna Têliyê de her dem tê qewirandin e. Tu êș, jan, keder, zehmet nikare Têliyê ji wî bide jibîrkirin. Ji ber eșq û șewqa Têliyê êdî aqil û hiș di serî de nema ye. Gor gotinên wî dema dû mirina wî re di qebrê/gornê de melahîketên  Xwedê ji wî pirsa qebrê bikin bê dubarekirina Têliyê tu tiștek din neyê li ser zimanê wî.

Kilam bi pesnandinên Têliyê didome. Evîndarê Têliyê bi hemû peyvên ku ji bo wî salixdayîna hemû tiștên baș dide ji bo Têlî yê tîne ziman û agirê evîna xwe dardixe. Ew hemû tiștên ku li ba kurdan îșareta pesn û bihagiraniyê ne ji bo Têliyê rêz dike. Bi van pesnan jî qîma xwe nake û ji Têliyê re berdiltiya heft xwengên xwe tîne ziman. Ew bi xwe ji vanî re amade be jî bavê Têliyê ji zewaca herduyan re asteng e. Qelindek pir zêde, bêmumkînat dixweze. Lê dilê evîndaran astengiyan qebûl nake, digazîne.

Raste evîn astengiyan qebûl nake, lê ji bo geșkirina agirê evînê carna qirșek dikare mîna çiyayek mezin bibe sedemek gir û gerî. Evîndar ji evîna xwe re pêvendiyan kardixe. Beriya heft salan ramûsanek Têliyê ji vî agirê geș re hîn jî çavkanîyek bi hêz e.

Evîndarê me kesek bawermend e jî. Her roj pênc wext nimêja xwe dike. Pêș nimijê desmêja xwe digire. Di her desmêj girtin û nimêj kirinê de dixweze ji vê evîna bêçare xwe azad bike. Lê ew ramûsana berî heft salan ew wusa dorpeç kiriye ku hemû can û lașê wî bûye dîldarê vê evînê. Ji bo wî azadbûn ji evîna xwe re yekbûn e.

Evîndarê Têliyê hemû sehengên xwe mîna antenan li bervî mala bavê Têliyê ve zivirandiye. Li wêr çi diqewime dixweze haydar bibe. Lê tiștên diqewimin jî ne ji gor hêviyên wî ne. Bavê Têliyê keça xwe bi kalekî heftê û heyștê salî re zewicandiye. Dema evîndarê Têliyê wê bi wî kalî re dibîne pir xemgîn dibe, stêr ji çavan diherikin. Di aliyê derûnî de serûbin dibe. Hêvîya wî ya bi jiyanê re dișke, mirin tê ber çavan. Wî halê xwe ji mirinê xirabtir dibîne. Weqas zehf xemgîn û dildeng dibe ku perde li ber çavan dikișe, jê re tiștên bi xeyalî eyan dibin.

Di psîkolojiyê de ji wî halî re halîsînasyon tê gotin. Di demên pir dijwar de tiștên normal ji holê ra dibin û yên nenormal derdikevin pêș ku mirovê bîhn lê çik bûye zerarek mezin nede xwe û derûdora xwe. Di rewșên travmatîk de bûyerên wusa mîna piștgirî, ango sîgorte/bîm derdikevin pêș, mirov ji tehlûkeyên mezintir diparêzin. Mîna ku qezayek mezin de mirovên ku qor an jî pîlên xwe wenda dikin demekî qet êș û janê nahesin, di aliyê pisîkolojîk de jî di rewșên travmatîk de xeyal derdikeve pêș ku mirov ji wî rewșa ji bo wî pir dijwar e biparêze. Va bûyer di çanda me da mîna mucîze tê dîtin û șirovekirin. Bi rastî jî ji bo jiyandomandina wî kesî ew bûyer mucîze ye.

Di wê rewșa guvișandin û dijwar de bilbilek asîmanan de tê, li ser çoka evîndarê Têliyê datîne û jê re dipeyîve, ango șîretan dike. Șîretkirina bilbil ne tenê bi zimanekî ye, bi çilûçar zimanan e. Di serî de jî bi zimanên heremê ne: Tirkî, Kurmancî, Zazakî û Romanî[i]. Va jî nîșan dide ku hetan va sedsala dawîyê di vê heremê de pir ziman hatine axifandin û mirovên heremê dikarine bi çend zimanan biaxifin.

Bilbil bi rastî jî peyamek mucîzevî ji evîndarê Têliyê re diyar dike. Dibêje “na na weleh qesem dikim bi navê Xwedê mexsed û miradê dilê te û Têliyê li vê dinyayê nabe, ‘Cineta Baqî’ gelo ‘Erşê Alî’“ de ewê bibe. Her çiqas va bersiva dilê wî re nebe merhem jî wî ji tehlûkeyek mezin diparêze.

Heta vê demê em tenê haydarê evîna Evîndarê Têliyê ne. Em nizanin ku Têlî jî evîndara wî ye an na. Her çiqas behsa ramûsanek pêș heft salan hatiye kirin jî di derheqê dema rojane de em bêguman in. Dûv peyamdayîna bilbil deng û gazîna Têliyê ji guhdaran re eșkere dibe.

Têlî jî evîndar e. Lê qêrîn û gaziya Têliyê dîyar dike ku gumaniya wê evîna evîndarê wê tunebûye. Raste, bi salan ew li derûdora zozanên Bîngol û Șerefdînê jiyane. Lê wê tu car îșaretek evînê li wî neditiye. Têlî van gilî û gazînên xwe bi șêveyek nifirî tîne ziman.

Di orf û edetên Kurdan de li ba zewaca xort û keçan gotinên mezinan xwedî bandor bin jî revandin ji bo evîndaran her dem mîna çareseriyekê hatiye dîtin û qebûl kirin. Lewma Têlî dibêje ku ezê ji re bireviyama, dema minê bizaniyana ku tu jî evîndarê min î. Êdî pir dereng e. Ji bo keçên ezew rev çareseriyek be jî ji bo jinên markirî êdî rev tu car nayê qebûl kirin. Têlî ji vanê haydar e û bi halê xwe gilîdar e. Têlî jî mîna wî mirinê ji vî halê xwe yî rojane baștir dibîne.

Evîndarê Têliyê bi gazîn û giliyên Têliyê hewa dikeve, bê sebr dibe, rê û çolan dikeve, êdî welat li wî teng bûye. Ji ber evînê derwêștiyê dicêribîne. Bêtewatiyê nikare cîhekî jî bisekine. Yek bi yek navên bajaran dijmihêre û heta Mekke ya Mukerrem diçe. Li wir hemû cîhên bimbarek û miqeddes digere, dua dike, hêviya xwe tîne ziman, dixweze ku hinek tewat bikeve dilê wî. Lê tu çareseriyê nabîne. Berê xwe dide Bexdayê. Li Bexdayê qîzek bala xwe dide ser û deng lê dike, ji wî re xwe dipesîne û dixweze ku ew yê wê be.

Çavên wî bê Têliyê tu kesî nabîne. Dîsan dest bi dubariya navê Têliyê dike. Vedigere ser keçikê û pesna Têliyê dide. Dibêje ku „Qesem dikim bi navê Xwedê, sed û bîst hebê weka te hebin li dinyayê, neynûkeka Têliyê pê nayê.“

Va pesnana jî têra wî nakin. Gor fikrê min li ber evîna xwe û bêçaresertiya di tê da ye dikeve xem û xeyalan. Dibe ku carek din teva ketibe, bi peyvên derûnînas halîsunasyonan bibîne. Qala bihara Kurdistanê dike, cîh û dewerên Têlî li jiyaye. Zozanên Serhedê, Bîngolê; Nemrûd, Șerefdîn û Sîpanê Xelatê.

Bavê Têliyê koçer e, xwedî birên pez e. Biharê derdikevin zozanan. Demek dirêj di nav kurdan de kesên xwedî birên pez jiyanek koçerî dijiyan. Hinekên wan nîvkoçerbûn; baharê derdiketin zozanan û payîzê dizivirin gundên xwe. Hinek malbat her dem koçer bûn. Havînan di zozanên Serhedê bûn û zivistanê dizivirîn berîyê, ango deștên Ruhayê û Herranê.

Evîndarê Teliyê hespa xwe ya kehêl û rewan siyar dibe, berê xwe dide cîh û dewerên Têlî lî dijî. Mala bavê Têliyê li Qûntarê Sîpanê Xelatê kon vegirtine. Sê konên reș. Di kona pêșin de kes tune. Di konê navîn de çavên wî sê keçên zêrîn dikeve. Ji wan yek jî Têlî ye. Dest pê dike bi mînak û teqlîdan wan tesvîr dike, evîna xwe tîne ziman.

Û di dawiya kilamê de neçariya xwe diyar dike, nemumkînata ji Têliyê re zewacê bilêv dike. Dibêje ku „Yeqîna we hebe ji Xaliqê Rebê Alemê, de çiqas jinê çê hene, temamî qismetê mêrê kotî ne.“

Evîndarê Têliyê her çiqas bi van gotinan rastiya jiyanê ya di navbera xwe û Têliyê bîne ziman jî dilê wî kul, kezeba wî șewitiyê. Bi gazînan kilam di mêjoyên guhdaran de cîh digire.

Wey Têlî Têlî Têlî Têlî...

Hesen Polat, Stuttgart, 23.10.2017

---

[i] Zimanê romanî dibe ku zimanê ku așiq/cîngene di nav xwe de diaxifin be. Navên așiq û cîngene di nav gel de bi wateyek nerênî tên dîtin. Lewma ew ji xwe re Roman dibêjin. Di aliyekî din de Kurdan hetan van salên dawî ji Tirkan re Rom digotin. Di zimanê Osmanî de Diyarê Rûm, Mevlana Celaleddinê Rûmî tên gotin.

Ji Çîrokan Ders Hilgirtin

Di van demên dawiyê de pir tișt werin guhertin jî bîranînên zaroktiya me hîn jî di dilên me de zindî ne. Mirov dikare li ser wan bîranînan pir tiștên balkêș û nûdem ava bike. Ji xwe kesên ku xwe ji bîranînên xwe dûr bixin dibin mirovên nîvçe. Lewma ye ku di tedaviya derûnî/psikolojîk de di derheqê dema zaroktiya mirov de haydarbûn pêvist tê dîtin û bi pirsan tê lêkolîn ku koka pirsgirêka derûnî were teșhîskirin.

Mirov naxweze șașitiyan bike. Lê dîsan jî jiyanek bê șașitî nemumkîn e. Tu tișt bi serê xwe ne hemû baș e û ne jî nebaș e. Di her bașiyekê de nebașiyek, di her nebașiyekê de jî bașiyek vêșarti ye. Mirov di gotin û kirinên xwe de çiqas xwe berpirsyar bibîne û wan bîryar/hișdar bîne cîh weqas zêdetir ji wan îstifade dike. Êrinî û nêrîniya tiștekî zêdetir girêdayi ya ji wan xwedî derketin û ji wan îstifadekirin e.

Em pir caran dixwezin ku xwe ji xeletiyan biparêzin û her dem tiștên baș bikin. Va hesasiyetek baș e. Mirovan zêdetir xeletî û çewtiyan diparêze. Li dema ji ber tirsa xeletî û șașitiyan mirov ji pir tiștan xwe dûr bixe, ew halê wî bi xwe dibe xeletî û șașitî. Wê demê mirov xwe ji pir derfetan/îmkanan dûr dixe, ji wan îstifade nake. Ango bi xwe dest û lingên xwe girê dide. Ya herî baș nekirina xeletiyan nîne, ji xeletiyan hilgirtina îbretan e.

Sala çûyîn di înternetê de çîrokek kurt bala min kișand. Min ew çîrok di facabookê de parve kir. Îsal facebookê di salvegera parvekirina min de ez di derheqê wê çîrokê de haydar kirim. Min xwest ew çîrok bi kurdî jî were xwendin û parvekirin. Bi salan bû kurdên li serê erdê bi dorpeçkirina sîyaseta zordestan ji hev bêagahdar bûn. Lê êdî bi îmkanên li ser înternetê dikarên bihevre têkiliyan darxinin, peyam û nivîsên xwe parve bikin. Lewma vê çîrokê bi kurdî dixwezim pêșkeșî xwendevanên bi kurdî bikim.

„Di șevek germa havînê de hemû kesên li mal li ser pișta xanî dirazin. Șev, di wextek dereng de dê hișyar dibe, dibîne ku lawê wê û bûka wê ya qet jê hez nake li hev pêçayî di xew de çûne. Bi vê rewșê xemgîn dibe, xwe ranagire, wan hișyar dike û dibêje:

-          Mirov çer dikare di vê kelêja havînê de xwe wusa hev pipêçe. Ji bo siheta we zehf tehlûke ye. Hûnê nexweș bikevin!..

Hinekî dûvre seriyên din ê pișta xanî çavên wê qîz û zavayên wê dikevin. Pișta xwe dana hev, dirazên. Bi dilgermî wan hișyar dike û dibêje:

-          Dilên min, hewa sar e. Di vê hewayê de ji hev dûr ranezin, hûnê serma bigirin, nexweș bikevin.

Bûka wê ya ku hemû gotinên wê bihîstiye û tevgerên wê temașe kiriye destên xwe bilind dike û wusa dibêje:

-          Xwedayê min, Tu çiqas mezinî... Li ser pișta xaniyekî jî dikarî aynî wextê de du demsalan biafirinî...”

Dema em di van rojên me de derûdora xwe dinêrin, dibînim ku pir kes eynî di halê dayîka li ser pișta xanî da ne. Dibe ku em bi xwe jî pir caran di vê rewșê da bin. Lewma divêt em her kes di serî de xwe li ser bêjingê bixinin, bipîvên, hilbigirin û dabigirin ku ji xwe haydar bibim. Binêrin, ka çewtiyên wusa di jiyana me de çiqas in?

Mirovên ku rewșa xwe dilxweș nînin dikarin tenê bi guhertinên jiyana xwe rewșa xwe biguherînin, li derdûdora xwe guhertinan peyda bikin û serbikevin.

Stuttgart, 20.10.2017, ênî

Hesen Polat

Derhișî û Bêhayjêbûn

Dema em hinek kirin û bûyerên ji demên berê dibihîsên ji me re pir ecêp tên. Hișê me wan tiștan qebûl nake, an jî em ber neçarî û bêxweditiya wan dikevin. Xwe ji hinek xeyal û ramanan re berdidin. Tiștên wusa ji bo xwe çewt dibînin, di dil û hișê xwe de wan ji xwe dûr digirin.

Lê bi rastî di hemdema me ya nûjen de jî pir tiștên ku xwe dișipînin ew tiștên dema berê, yên ku ji me re pir ecêp tên hene. Hinekên wan di jiyana me de jî zindî ne. Lê ber hinek sedeman, șert û șûrtan em ji wan bêhayjêne.

Bi rastî tu mirov nikare haydarê hemû tiștên derûdora xwe, hemû hal û ehwalê xwe bibe. Di warê nehayjêbûna hemû tiștên derdûdorê de îtirazek pir bi xurt jî tune. Her kes di vî warî de dizane ku pir tișt diqewimin û hayjêya mirov jê nabin. Di warê bêhayjêbûna hinek raman û tevgerên xwe de pir caran wusa nayê dîtin. Pir kes qebûl nakin ku ew carna haydarê gotin û kirinên xwe nînin. Vanî ji xwe re kêmasî dibînin. Lewmaye ku hinek mușkîlatên xwe yên derûnî qebûl nakin, ji bo çareseriya wan piștgiriyê naxwezin, li ba pirskirekên malbatî û pêwendî bala xwe zêdetir dikișînin li ser morovên din. Dema mirov di pirsgirêkan de para xwe pașçavkir nikare çareseriyan jî jê re bibîne. Lewma tê gotin ku “Bi teșhîsek rast mirov dikare tedaviyek rast cîh bîne.”

Bi salane pisporên îlmê psîkolojiyê/derûniyê di vî warî de xebatan dikin, lêkolînan dardixin, tez û antîtezan dîyar dikin, pirtûkan dinivîsînin û di zanîngehan de li ser van mijaran perwerdeyê dikin. Lê dîsan jî îzahetek têra hemû mirovan bike tune û ewê nebe jî. Tu mirov di sedi de sed mîna mirovekî din nîne û her mirov xwedî aliyekî cuda ye. Bi vê cudayiyê re tekanetiya/yektayiya mirov derdieve holê. Di alîyekê de jî her mirovek însanek e û aliyên wan ên muștêrek hene. Li ser van aliyên muștêrek mirov dikarin hinek îzahetên muștêrek tesbît bikin û ji bo rêvebir û çareseriya wan hinek teorî û tezên muștêrek diyar bikin.

Di psîkolojiyê de bêj bi bêj șax û nêrîn hene. Di warê kûrahiya derûniya însan de psîkoanalîtîk xwedî hêzek zexm e. Gotinên derhiș û binhiș di psîkoanalîtîkê de mijarên girîng in. Sîgmûnd Freud li ser van mijarên kesayetî gelek șixul kiriye. Di rêberiya wî de pir pisporên din ew nêrînên wî berfireh û kûr șopandin e. Yek jî Carl Gustav Jûng heye. Wî jî di vî warî de hinek biwêj û peyvên nû û balkêș derxistiye holê û bikaraniye. Xwestiye ku wateya wan kûr û berfireh pêșkeșî mirovan bike.

Gor Jûng derhișî tenê tiștek șexsî nîne, gêrêdayiyê dîroka civaka ku zarok di tê de hatiye dunê û perwerde bûye ye jî. Jûng behsa derhișiyek kollektîf dike. Mirov pir caran bêhayjêbûn di berpirsiyar, qerar û tevgerên xwe de di bin tesîra derhișiya kollektîf da ye. Yek jî gor Jûng kesayeta her mirovekî xwedî siyekê ye. Siya keseyata mêran jin (anîma), ya jinan jî mêr (anîmûs) e. Ango anîma arketîpên mê ne, di mêran de ne; anîmûs jî arketîpên nêr ên, di jinan de ne. Li ba pir hal û hereketên mirov siya kesayeta wê/î jî rolek girîng dilihîze.

Peyva arketîp cara yekemîn ji aliyê Jûng ve tê bikaranîn. Bi grekî tê wateya dîmenên dîrokkevn. Bi qalibên fêrbûyî ji demên pir kevn de hatine standin û di derhișa mirov de cîh girtine. Arketîp dînamîk in û bondora xwe li ser hișê mirov dikin. Zêdetir bi rêya çîrokan, çîrçîrokan û destanan di hișê zarok de cîh digirin. Stranên dengbêjên kurdan çavkaniyên bêserûbin ên ji bo avabûna arketîpên hișên kurdan in[i].

Dema mirov tesewûfê dinêre, pê dihese ku di vî warî de li ser derûniya mirov pir tișt hatine gotin û kirin. Ji ber ku em demek dirêj e li bin bandora nûjentiyê da ne. Di serî de di dibistanan de, dû re jî bi medyayên nûjen em li her aliyê ve hatine dorpeç kirin. Lewma îzahetên tesewûfî ji me re xerîb tên. Di aliyê din de îzahetên psîkolojiya nûjen jî baș nayên têgihandin, li ber ku derhișiya me ya kollektîf hîn di bin bandora kevneşopên gelê me da ye. Bi rastî bi gotina elmanan em “di navbera du kursiyan de mane”, nizanin li ser kîjan kursiyê rûnin; bi gotina tirkan “em di navbera mizgeft û dêrê de mane”, nizanin herin kîjanî. Van çewtiyên wusa li ser me zahf tesîrên dijwar dikin û carna em șaș dimînin ku çi bikin û li bervî kîjan alî ve bilivin.

Li serê erdê tu car reng tenê spî û reș pêk nayên. Lazime ku mirov ji hemû rengên li serê erdê îstifade bike û ji xwe re rengên kesayetî derbixe. Me jor jî hanî ziman ku rengên kesayetiyên bê bandora civakî ne mumkîn in. Divê mirov “li ser koka xwe aj bide” ku bê rîçik nemîne, xwe pêșve bixe, di nav nakokiyan de negevize, xwe hedar/ziyan neke. Va jî tiștek weqas hêsan nîne. Jiyanek bihiș û berpirsyarî tu car rehet nîne, ger mirov ber xwe bide. Lewmaye ku gotina “berxwedan jiyan e” pir tê bihîstin, herçiqas pir caran di wateya siyasî de were gotin jî.

Guhertin tiștek baș e. Jiyan bi xwe li ser guhertinan avaye. Lê mîna her tiștî guhertin jî ger bi pîvan be û di çarçoveya xwe de biqewime. Çi dibe bila bibe, wexta bi pîvan nebû ji mirov re dibe mușkîlat. Yek jî di guhertinê de îqnabûn û jixweser pir girîng e. Guhertinên bi tade û zorê pir caran kesan ji mirovahatiyê der dixin, dikin mîna leyîstok. Kesên wusa di derûniya xwe de her dem dojeyê dijin, her dem ji bo xwe û derudora xwe bi tehlûke ne.

Em dîsan bizivirin li ser hevokên destpêka nivîsê. Tiștên ku di dema berê de qewimîne û ji me re pir ecêb tên di vê jiyana me ya hemdem de jî xwe dubare dikin. Lê pir caran em ji wan nahesên. Ma çima em hayjêdarên wan nînin? Li jor min xwest ku di derheqê derhișê de hinek agahdariyan/malûmatan bi kurtayî binivîsînim ku bersiva vê pirsê hinekî hêsantir û așîkartir bibe. Lê dîsan jî bawer nakim ku têgihiștin weqas hêsan be. Bi mînakekê dibe ku hinek gotin baștir werin fêmkirin/têgihiștin.

Dibêjin ku di gundekî de ciwanekî sewî hebûye. Ew û diya xwe bi hev re di malekê de bi neçarî jiyana xwe didomînin. Ji ber ku sêwî ye kes pir qedr û qîmetê nade wî. Rojekê axa xeber dișîne gund ku sibe hemû merên li gund werin zevîya axa biçinin/bidûrin. Her kes ji êvar ve haziriya xwe dike, dasên xwe yên genim disûn û di șevaqa/berbanga sibehê de dikevin rê diçin li ber zevîya axa. Xortê me yê sêwî jî li ba wan e.

Dest pê dikin zeviyê diçinin. Bi helan dayîn û coșkirinê pale dișixulên. Nîvro dibe, nanên xwe dixun. Bi dû nanxarinê hinekî vêsa xwe digirin û dîsa dest bi kar dikin. Hewa germ, tirîcên tavê jî bi hêz in, mîna tîrên pîj di cilên paleyan de xwe digihînin canên wan. Êdî westiyane jî, pir deng jî ji wan dernakeve. Xortê sêwî hinekî bi xwe coș dibe û helanekî diyar dike:

-   Hatim, lo ez hatim! Ka kî dikare ji min re bikeve bezê! Min xwe hîn da ber!

Axayê di bin siya darê de rûniștî helana xort dibihîse û ji xwe re hinek wateyên çewt jê hildigire. Ra dibe tê ba xort, tû serûçavên wî dike û jê re kufran/xerewan dide, lef û gefan dixe. Dibêje:

-   Ma kurê kerê! Te heta niha xayîntî kir, neșixulî. Kar waye li ber qedandinêye, tu hîn dibêjî “min xwe hîn da ber”.

Kar diqede, gundî westiyayî diçin mal. Diya xort jî bi mereq benda kurê xwe ye. Ka kurê wê ji wê re çi xeberan bîne. Xort bi devken di derî de dikeve hundir. Diya wî kêfxweșiya kurê xwe dihese û jê pirs dike:

-   Ma kurê min, xêr e! Çi bû ku tu weqas kêfxweș î?

Xort bi dilxweșî bersiva diya xwe dide:

-   Dayê! Dayê! Axa îroj ji min re axifî!

Dema em çîrok û meselokên wusa dibihîsin, dilên me li wan kesên xaw, neçar û bêkes dișewitin. Carna derhiș em xwe qure dikin û bi wan kesan henekên xwe jî dikin. Bi rastî di jiyana me de carna em jî dikevên wan rewșan. Lê hayjêya me li me tune.

Ji we re çend mînakên hemdemiyên dișopin mînaka xortê sêwî pêșkeș bikim. Dibe ku em hinek zêdetir bala xwe bidin xwe û rastiya xwe bihesin.

Carna bi yekek meșhûr re fotograf kișandin, bi wê fotografê kêfxweșbûn, xwe qure kirin, ne mîna mînaka xort te? An jî du-sê qat bihatir kincek an jî solen ku yekî/ê meșhûr xwe kiriye an jî reklama wî kiriye kirandin pir tiștek biaqiliye? An jî mirovên her roj pir tiștên xwe yên mahrem di înternetê de teșhîr dikin û bi wan xwe qure dikin pir ji xortê sêwî cudatir in?

Lewma mezinên me gotine: “Pêștve derziyê li xwe bide, dûv re șijûnê kesên din!”

Hesen Polat, Stuttgart, 28.09.2017, pêncșem

Berpirsyarî û Nivîskar

Xwendin nîmetek zaf baș nebûna Xwedê qet digot “Bixwîne!” Lê nivîsandin xwendinê baștir e. Naxwezim va gotina min mîna pirsa zarokên piçûk tê kirin reș û spî bi dijî hev were têgihandin. Mezinên me pir caran derhiș zarokên piçûk dipirsin: “Ma tu diya xwe an bavê xwe pir hez dikî?” Pirs bi serê xwe felaketek e. Lê em bi vê pirsê namînin. Dema zarok bibêje: “Herduyan jî!”, va bersiv têra me nake, emê bibêjin: “Na herdu nabin, kîjanî/ê pir hez dikî?” Hayjêya me li me tune ku em bi nakokîyên wusa jiyana xwe û zarokên xwe li ser nakokiyan ava dikin. Ew pirsên me mîna pirsa “Tu nan an avê pir hez dikî?” ye.

Nivîsandin nîmetek ji xwendinê baștir e, lê bê xwendin jî tu car nivîsandin nabe. Pêvendiyek zexm di navbera wan de heye. Dîsa jî ger em pê bizanin ku mirov dikare tenê bi xwendinê qîma xwe bine. Ango dikare tenê bixwîne û xwendewan bimîne. Lê nivîsandin ne wusa ye. Mirovê ku dinivîse ger bixwîne jî. Bê xwendin tu kes nikare nivîsandinê pêștve bibe û bidomîne. Ji bo nivîskar xwendin zexîre ye. Mîna ku mirov bê xarin û vexarinê nikare jiyana xwe berdewam bike, bê xwendin jî mirov nikare nivîskariya xwe berdewamke. Lê va nayê wê wetayê ku mirovên pir dixwînin dikarin binivîsînin jî. Bi rastî hîn pir șert û șurtên din hene. Di vî warî de lazime ku mirov lêkolînekê bike.

Gotinek meșhur dibêje “Peyîv zîv be, sikut zêr e.” Va gotina navdar așîkar dike ku mirov ji gotinên xwe re berpirsiyar e. Di vî warî de gotinek din heye “An bi rastî bipeyîve, an jî bê deng bimîne.” Gotinek din dibêje “Her gotinên rast li her derê nayên gotin, lê tiștên tu dibêjî ger bi rast bin.” An jî “Soz difire, nivîs dimîne.” û hwd.

Ji van gotinan her yek bala me dikișîne li ser peyamekê. Nivîskar kesek di zevîya bi mayîn de xwe dilivîn e. Her dem tehlûkeya teqandina mayînê û zerardayîna wê heye. Lê dîsa jî nivîskar bi nivîsên xwe dikare pêșbazî û rêberiyê ji xwendexanên xwe re bike, ji bo kamilandina wan parek pêvist bistîne. Her çiqas di van rojên nûjen de mirov tenê gotinên mirovan bimêzin û kirinên wan nemêzin jî pêvendiyek zexm di navbera gotin û kirinên mirov de heye. Nivîskar ger li ba nivîsên xwe kirinên xwe jî li ber xwe re bîne û gor wan binivsîne. An jî li ba kirinên xwe nivîsên xwe jî li ber xwe re bîne û ji wan re nekeve çewtiyê ku bondora wan zêdetir li ser xwendewanan bibe. Ango xwe ne bi tenê bi kirinên xwe, bi gotin û nivîsên xwe jî berpirsiyar bibîne.

Çîrokek kilasîk heye. Tê gotin ku mêșvanek û kurekî wî yê hîn zarok e hebûne. Mișvan kurê xwe pir hez dike. Qasî ew kurê xwe hez dike kurê wî jî șîraniyê pir hez dike. Lê șîranî li wî nayê, herçiqas șîraniyê zêde dixe pê nexweș dikeve. Mêșvan ji ber karê xwe xwedî zahf hingiv e. Herçiqas dizane xarina hingiv ji bo lawê wî nebaș e jî nikare lawê xwe ji xarina hingiv dûr bixe. Ji ber xarina hingiv lawik tim nexweș e. Bi rastî mêșvan șaș bûye, nizane ku çi bike.

Rojekê yek ji wî re dibêje ku filan dewerê alimek zîrek û xurt heye. Lawê xwe bigire bibe ba wî alimî. Dibe ku ji te re çareseriyekê bibîne.

Mêșvan bi destê lawê xwe digire, diçin cem alim. Bi dû xoșûbêjê ve alîm sedema hatina mêșvan pirs dike. Ew jî mușkîlata xwe tîne ziman. Alîm ji wî re dibêje:

-          Kurê xwe bigire here mal. Dû çil rojan dîsan bi hev re werin ba min.

Mêșvan dîsa bi destê lawê xwe digire û tên mal. Çil roj mîna berê derbaz dibin. Dema çil rojên wan temam dibin mêșvan dîsan bi destê lawê xwe digire û diçin ba alim. Alim wan distîne ba xwe, dide runiștên û dest pê dike ji lawik re mîna ew têbigihîne șîretan dike. Dû șîretên xwe ji lawik soz distîne ku ew edî pir hingiv nexe. Lawik jî sozê dide wî. Dizivire bavê lîwêk û jê re dibije:

-          Tu niha dikarî lawê xwe bigirî herî mal. Hêvîdarim ku ew li ser soza xwe bimîne.

Mêșvan û lawê xwe tên mal. Bi rastî jî lawik li ser soza xwe dimîne û wê rojê șuve zêde hingiv naxe û nexweș nakeve.

Dema alim ji lawên mêșvan re șîret kirin ew bi xwe jî di serî de heta dawîyê li ba wan bû. Bê șîretkirin û ji lawik re bi dilxweșî peyîvandina alim ji tiștek din nehesiya. Ji wî re bû mereq. Ma çima wî alimî cara yekemîn ew șîretên xwe nekir û em șandin mal. Lewma kurê min zêdetir çil rojî nexweș ma. Wî dikarî cara yekemîn ji kurê min re wusa têkildarbe û eynî șîretan bike. Ma gelo çima çil rojan em dan sekinandin?

Mêșvan êdî ji ber mereqan nikare raweste. Ra dibe dikeve rê, diçe ba alim. Dû silav û xoșûbêjê alim ji sedema hatina wî û rewșa kurê wî jê dipirse. Mêșvan șukra xwe jê re pêșkeș dike û dibêje:

-          Ezbenî, hemd ji Xwedê re, bi șîret û tevgeriya te yên li kurê min re ez pir kêfxweș im. Bi rastî jî kurê min li ser soza xwe ma û êdî zêde hingiv naxe. Lewma nexweș jî neket. Sedema hatina min tiștekî din e. Mereqek ji ba min peyda bû ku êdî ez nikarim xwe ji vê mereqê rawestim. Ma te çima em çil rojan dan sekinandin û cara yekemîn ew șîretên xwe dîyarî lawê min nekir?

Alim hinekî devken dibe û bersiva pirsa mêșvan wusa tîne ziman:

-          Birayê min. Dema hûn cara yekemîn hatin ba min û we pirsgirêka xwe ji min re got ji mala min de hingiv hebû. Ez jî șîraniyê hez dikim û min jî bi dilxweșî hingiv dixar. Ango ez jî mîna kurê te bûm. Ma min çer dikarî bi dilekî asan û bi wîjdanekê rehet ji kurê te re bigotana hingiv nexe. Min hesab kir ku hingivê li mala min di demekî șuve biqede. Dû çil rojan êdî hingivê ez bixim nemîne. Wê demê jî ez dikarim di dilxweșî û rehet kurê te re ji bo nexarina hingiv û ji sihheta xwe xwedî derketinê șîretan bikim. Sedema çil rojan ew e!

Em dizanin ku di çanda me de bi hîkayetan nesîhet kirin isûlek bingehiye. Bi vê çîrokê alim û rêberên me xwestine bala mirovan bikișînin li ser ahenga di navbera gotin û kirinên mirov. Hetan va ahenga berdewam bû mușkîlatên rojane jî bi șiklekî derbaz dibin û diçûn. Lê bi guhertin û mercên nûjen ve ahengên wusa ji holê rabûn. Mixapên nêrînên mirovan bi demê re hêdî hêdî hatin guhertin û nakokiyên wusa mîna biaqilbûn û karên xwe zanîn hatin qebûl kirin. Bi demê re alim û rêberên me jî ketin vê govendê. Loma zêdetir hat bihîstin ku “Xwe ji gotinên aliman bigrin, lê xwe ji kirinên wan dûr bixin”. Mirov dikare bibêje ku va gotin bi xwe sîyasetek dijî çand û alimên me bûn. Lê bi rastî alimên dirust hatin perçiqandin û ên çewt ji me ra hatin pêșkeșkirin. Bi demê re em jî teqalî wan ketin. Êdî ji bo me jî çewtiyên di navbera gotin û kirinên wan normal hatin dîtin. Bi vê dîtina me re xêr û bereketên me jî holê ra bûn.

Pêvajoyek e di nav me de roj bi roj belav dibe. Bi rastî li hember vê pêvajoyê pir hêz jî nemaye. Hêza herî mezin qerar dayînek șexsî ye. An em jî xwe daxîlî vê pêvajoyê bikin û menfeeta xwe ya rojane binêrin. We demê jî êdî qîmetek gazî û giliyên me namîne. An jî hetan ji dest me tê em xwe ji vê qirêcê biparêzin. Di serî de bi kirinên xwe, hetan li dest me tê bi gotin û nivîsên xwe li hember vê pêvajoyê bitekoșînin. Lê jibîr nekin ku tekoșîn ger bi șert û șurtên edebî bin. Wusa nebe tu qîmetek xwe namîne.

Her çewtî û nakokî di serî de xwediyên xwe diherimînin.


Stuttgart, 18.09.2017, duşem

Tevger û Guhertin

Min îroj ji nexweșek di nexweșxaneya derûnî/psîkolojî da ye re tercûmantî/wergerî kir.

Nexweș got: Îroj di serê sibehê de min xwe pir baș hîs kir, lê niha ez nebaș im.

Psîkolog/derûnnas jê pirsî: Çi di aqlê te de derbaz bû?

Wî got: Di aqlê min de derbaz bû ku nexweșîyek giran û xirab li min biqewime û ezê bimirim. Bi vê ramanê re tirsek ket zikê min û ez pir bêrehet bûm. Niha tepelîga serê min ji min re wek cemed/qeșa sar e.

Psîkolog got: Di aqlê mirov de dikare her bêj raman derbaz bibe. Va tiștek pir normal e. Ê girîng fikrên di aqlên mirov de derbaz dibin nînin, ê girîng têgihîniya wan fikran/ramanan e. Wexta mirov ji wan repêvendiyekê ava neke ewên demek șuve bên jibîrkirin. Lê wexta mirov li pê wan ket, an jî ew tiștên wusa çima di aqlên min re derbaz dibin got û bêrehetiya xwe nîșan da edî bi wê ramanê re ye, di ber xwe re tîne û dibe.

Psîkolog li dû van gotinên xwe mîsalek/mînakek wusa da:

Mijûl bibe ku tu li ber çemekî sekinî û ava diherike temașe dikî. Avê pir qirșûqal, tiștûmișt dane ber xwe ji xwe re dibe. Heta ku tu tenê temașevan bî, ew tiștên di nav avê de diherikin biçin, li ber çavên te wenda bibin û tu wan jibîr bikî. Lê wexta tu ji wan tiștan yekî bixwezî ji xwe re bigirî û xwe biavêjî nav avê û rabihiștî; an tu tev wî di avê de biçî, an jî wî ji xwe re derbixî û ew êdî yê te be.

Raman jî wusane. Dema di aqlê mirov de derbaz dibin gor têgihîna mirov an diherikin û tên jibîrkirin, an jî mirov wan xwedî derdikeve û dike ramanên xwe. Dema fikrek di serê mirov de cîh bû bandora/tesîra xwe jî li ser mirov bibe.

Ez ji vir ji bo fêmkirina mijarê dixwezim hinek agahiyên din binivîsim:

Di psikiyatriyê û psîkolojiyê de sêkoșek/sêtîzek tê çîzkirin. Li ser her koșekê ji van peyîvan/kelîman yek tê nivîsandin: Raman, hest/hîs û tevger. Di navbera wan de tîrek dualî tê kișandin. Bi vê tîrê tê gotin ku bandoriyek dualî di navbera van de heye. Zora mirov di nav van de herî kêm li ser guhertina ramanê ye, herî zêde jî li ser guhertina tevgerê ye. Wexta mirov bi raman û hestên xwe re dilxweș nîne ger tevgerên xwe hêdî hêdî biguherîne ku di demek dirêj de hêdî hêdî hest û ramanên wî jî werin guhertin.

Ji vê isûla tedaviya/nojdariya psîkolojiyê re “tedaviya/nojdariya bi tevgerê” tê gotin.

Stuttgart, 12.09.2017, çarșem

Li Ser Jiyanê Çend Gotin!

Demek dirêj e min dîsa rojaneya xwe bê xwedî hișt. Derî lê ve nekir û ên hatin nîvandariyê bi îkrama tasek av jî rê nekir. Tasek av?! Çiqas jî rehet, mîna tiștek bê qîmet tê gotin û dîtin. Di jiyana me de pir tiștên wusa bi qîmet û buhagiran hene ku em qet hay jê nînin. Ji me re mîna ku qet tune bin tên dîtin. Dema li ser wan tiștan hat axaftin dibe ku em pir tiștên balkêș bînin ziman. Lê aliyê din de bi hal û hereketên xwe, mîna nezan, wek tiștên bêqîmet dibînin û jê re kardikevin.

Zanîn bi serê xwe mirovan nagihîne qonaxeke. Mirov çiqas bizane jî hewciya ceribandina zanîn û agahiyên xwe ne.  Ji zanîna bi jiyanê re hatiye ceribandin re tecrûbe tê gotin. Lewma hatiye gotin ku „Musîbetek ji hezar nesîhetê çêtir e“. Bi nesîhetan mirov agahiyên nazarî/teorik digire, lê bi musîbetan mirov dibe xwediyê agahiyên tecrûbî. Tecrûbe wer zû zû nayê jibîrkirin û hișê mirov de cîhen qeyîm hildigirin, ji mirovan re dibin rêber.

Di vî warî de gotinek din ê balkêș jî „her tișt bi zidê xwe payîdar e“. Mirov hinî tiștên di bên destên wî da ne dibe. Bi demê re ew tișta ji wî re dibe mîna tiștek ketûber/alelade. Ji bo carek din pêhesandina buhagiraniya wî tiștî lazime ku ew tișta di bin destê wî de derbikeve. Heta ew tișta di bin destê wî da ye jê îstifade dike. Lê ew îstifada ji wî re mîna tiștekî alelade tê dîtin. Kengê ew tișt holê ra bû jê îstifadekirin jî holê ra dibe. Wê demê tunebûna wî xwe zêdetir așkere dike.

Em dîsan bizivirin gotina tasek av. Nizanim hûn qet ji tiyan re biheciyan, zimanê we bi ezmanê devê we re zeliqî, qirika we weqas zuha bû ku we êdî nekarî xaziya xwe jî daqulînin? Bi gotinek din xazî di devê we de nema ku daquloka xwe jî bilivînin? Wê demê ji bo we tasek av dibe mîna dermana ku we ji mirinê bifitilîne û hûn hayjêya buhagiraniya wê dibin.

An jî li ber sedemek bijișkî pișika we bi hevre zeliqî, nefes girtin ji bo we bû zor zehmet. Nefes girtin mîna hebûn û nebûnê ji we re bû girîng. Sanîye ji we re bûn deqqe, deqqe jî bûn saet. Dem sekinî, nefes we çîk bû û mirin li ber çavên we re hat û çû. Nefes kișandin û dayîn mîna derzî jan da we?!

Di demên wusayên teng de tiștên buhagiranên ku hebûn û tunebûna wan em bêhayjêne ji me re dibin așîkar. Bi van herdu mînakan min xwest ku bala we bikișînim li ser nîmetên rojaneyên di jiyana mirov de. Di jiyana her mirovekî de hîn bê hesab tiștên wusa yên buhagiran hene. Jê hayjênebûn ji bona mirov mîna tunebûna wan were qebûlkirin jî ew bi xwe hene û çavkaniya jiyanê ne.

Mirov carna xwe pir bi hêz û qudret dibîne. Ji xwê bawere ku çiyayekê bilind bike û bide li ser ên din. Lê nizane ku hemu quweta wî girêdayiyê nefesek bi sihhet û qultik ava zelal ve ye. Loma mezinên me gotine „Di navbera jiyan û mirinê de nefesek heye.“ Bi vê gotinê her çiqas îhtimala nêzikbûna mirinê were fêmkirin jî, ger buhagirina nefes girtinê neyê pașçavkirin. Di vî warî de hîn pir gotinên din ên bi wate jî hene. Yek ji wan va gotina ku dapîra min a rehmetî pir caran dihanî ziman e: „Kengê mirov mir dibe qûnzêrin.“ Em pir caran hajiya hebûn û tunebûna kesên derûdora xwe nînin. Hebûna wan ji bo me bi xwe re pir êrinî û nêrinîyan tîne. Em pir caran zêdetir nêrinêyên wan dibînin. Wexta ji me dûrketin êriniyên wan holê radibin. Wê çaxê em bi rastî ji wan dihesin.

Jiyan bi hemû êrinî û nêriniyên xwe didome. Hewciye ku mirov jê re babikeve. Ji jiyanê dest nayê berdan. Mirov heta ku nefes digre û dide bi jiyanê ve girêdayî ye. Bi rastî jiyan bi xwe mîna hevldanek cambazekî li ser bend ve dilihîziye. Jiberku nekeve mecbûre xwe biparêze. Ango jiyan berxwedan e.

Mirov pir caran pir tiștan li ber xwe re tîne û dibe. Ew xisletek însan e. Bixweze jî nexweze jî ger ji xwe re meșgûliyetekê karbixe. Bê meșgûlîyetî dibe ku ji mirov re bibe mușkîlat. Mirov her çiqas bi dilûcan bidû jiyanek bê mușkilat be jî, bi tecrûbî sabîte ku jiyan bê mușkilat nabe. Di demên kin de jiyanek bêmușkilat ji mirov re pêvist e. Lê demên dirêj de mușkilatî/pirsgirek ji bo hewldana jiyanê pêvist dibe. Ji wan re hewldan mirov dike xwedî tecrûbe. Bi wan tecrûbeyan mirov xwe dikemilîne, șașitiyên xwe dihese, ji bo serrastkirina wan hewldide û ji xwe re armancên/hedefên nû tayîn dike. Ango pirsgirek ji bo jiyanek devrûdayîm girîng e. Bawerbin ku pirsgirêka kesên bêpirsgirêk tunebûna pirgirêka wan e.

Pir tișt hene ku di aliyê mirovan de curecur tên qebûlkirin û gor wan qebûliyan tên temașekirin. Rastiya wî tiștî çiqas ji nêzikî qebûliya mirov bibe weqas dîtin û nêrînên wî di cîh de dibin, çiqas jî ji rastiyê dûrbe weqas jî șașitî derdikevin holê. Lê dîsa jî ger neyê jibîrkirin ku rewșa derûnî jî ji bona pêhesiyabûn û pênehesiyabûna mirov xwedî rolek girîng e. Lewmaye ku Mevlana Celaledînê Rûmî dibêje ku: „Mirov çer temașe kir wer dibîne, baș temașe bikin ku baș bibînin.“

Dema mirov bikare bibe zarokê dema xwe, dikare xwe ji pir mușkîlatan jî azad bike. Lê alîyê din de jî ji xwe re pir mușkîlatan peyda dike. Dema mirov bi nêrînek materyalîst lê nêrî, dikare bibêje ku di dawî yê de mirov dîsan xwedî pir mușkîlatan e. Wê demê tiștek nehatiye guhartin, tenê mușkîlat bi xwe hatine guhertin. Bi dîtinek serkî va rast e. Lê di jiyanê de dîtinên wusa mirov pir caran dixapînin, ji bona dîtin û têgihandina tiștan dibin çeperên li ber çavên mirov. Mirov di jîyana xwe de bi tiștên wusa yên serkî re weqas zêde kardikeve ku bê hemla xwe tê dorpeçkirin û hêdî hêdî tê fetisandin. Lewmaye ku ger mirov xwe li nêrînên rojane re bernede û hetan ji dest tê ji xwe re karbikeve, xwe bibîne û bipîve.

Stuttgart, 09.06.2017, Ênî

Beza Me Ji Bo Çiye?

Mirov carekî tê serê erdê û jiyanekê dije. Dema nefesa xwe ya dawî da, êdî jiyana serê erdê qedandiye. Va wusa bê zanîn jî di pêvajoya jiyanê de pir caran wusa nayê tevgerandin, dîtin û têgihandin. Mirov pir caran haydarê tevger û kirinên xwe yên rojane nîne. Pir tișt bi dubarekirina rojane de bûne xû. Mirov êdî wan tiștan bê raman tîne cîh. Mirovên wusa xwe teslîmî herikandina demê kirine, mîna qirșûqala li ser ava çemê bi șîp serûbin dibin, çep û rast kendalan dikevin.  Lê çem tenê șîp nîn e, gol û rawestandin jî hene. Hetan șîp hukim dike mirov firsendê nabîne ku derûdora xwe bimêze, binêre û bifikire. Kengê sikunet pêșket firsend dikeve dest mirov.

Lê jiyan yeknesak nîne. Ew jî mîna avên herikî li pir merhalan ve derbaz dibe. Carna mirov bi lezûbez e. Nikare bala xwe bide li ser bûyerên derûdora xwe, tenê bi xwe re meșgul e. Carna jî çav li ser bûyerên derûdorêne ku gor wan xwe eyar bike, ji wan firsendan hilbigire. Mirov carna bi xwe dibe sedema afirandina firsendan, carna jî dibe sedema jiholêrakirina firsendan. Lê ji firsendan îstifade kirin û nekirin jî meziyetek e. Ji bo ku mirov bikare ji firsendan îstifade bike divê amade û bi tedarîk be. Tu tișt di carekî de dernakeve holê û tu tișt di jî carekî de wenda nabe. Dema mirov di vî warî de hinekî bihizire dibîne ku tu tișt badîhewa nîn e. Nedîtina tiștekî nayê maneya tunebûna wî û dîtina wî jî nayê maneya berdewambûna wî. Her tișt di cîh û wexta xwe de manedar e. Mirovên zana û bi tecrûbe lez nakin, dema xwe dipên. Dizanin ku di cîh û dema xwe de her tișt derdikeve ortê û wenda dibe. Derketina tiștekî wî nake tiștekî daîmî û wendabûna wî jî nayê maneya tunebûna wî. Di dawîyê de her tișt dizivire li ser kok û rîçika xwe. Ya herî girîng bi vê zivirandinê re amadebûn e.

Di warê amadebûnê de ya herî watedar îstiqamet e. Îstiqamet tayînkirina berê mirov e. Roj li bervî șevê, șev jî li bervî rojê diherike. Ne roj tenê xwediyê nîmetan, ne jî șev tenê xwediyê kulfetan e. Tu tișt bi yekalî nîne. Her tișt xwedî nîmet û kulfetên xwe ne. Jiyana li serê erdê bi nîmet û kulfetên xwe watedar û ava ye. Bê kulfet mirov ji nîmetan nahese û bê nîmet jî kulfetan nahese. Lewma tê gotin ku „Li serê erdê her tișt bi zidê xwe qaîm e.“ Zid nebe mirov pir tiștan nahese, mirov dikare bibêje ku mirov bi xwe jî nahese. Lê hebûna zidiyê bi serê xwe ji bo pêhesandinê têra mirov nake. Divê mirov ji bona pêhesandinê hevlbide, îstiqameta xwe tayîn bike û li ser wê pêvajoyê keda xwe rê bike. Ango xwe amade bike. Mirov ji ditîna tiștekî re amade nebû nikare bibîne. Tecrûbeyên jiyanê dane nîșandin ku em bi salan hayjêbûna pir tiștên ber çavên xwe nebûne û me ew neditîne. Ji bona ferkkirin û dîtina tiștekî divê ku mirov hewcedar be û bala xwe bide li ser. Mirov nikare her tiștên ku derdûdora wî re diqewimin bihese û bibîne. Mecbûre ku ji xwe re hinek filtreyan/parzûnan ava bike û xwe li hember lehiya/lasera agahiyan biparêze, li gor xwe dunyayekê damezrîne.

Li gor dunyaya mirov agahî û pêvendiyên wî derdikevin holê. Li gor wan jî dunya wî xwe diguherîne. Di vî warî de dixwezim bala we bikșînim li ser mînaka reklamê. Em dibînin ku hemû marqa û fîrmayên bi navûdeng her roj ji bo reklamên xwe bi pêșan peran xerc dikin. Hûn nabêjim çima? Ew bi wan reklaman dixwezin miștêriyên xwe li ser wê pêvajo û îstîqameta ku li ser in qeyîm bigirin û bala kesên din jî bikișînin li ser vê îstiqametê. Ev dizanin ku bi vî avayê dikarin hêza xwe biparêzin. Bi gotinek din, mirovên ku bala xwe didin reklamên wan ji bona wan dibin çavkaniya berdewamiya hêzên wan. Hêzdar bi vê șiweyê karên xwe tînin cîh. Hewceye ku mirov jî ji xwe xwedî derbikeve û berpirsîyariya xwe bizane. Gotin û kirinên xwe bide ber hev, hetan ku ji dest tê dijiya navbera gotin û kirinên xwe holê ra bike ku ji xwe re nekeve çewtiyê.

Di tu demekê de mirov qasî roja îroj nehatiye dorpeçkirin. Îcat û alavên teknîkî bêhed û bêhesab îmkan derxistin pêșiya mirov. Di demên buhirî de destxistina îmkanan bi zehmet bû, di demên rojane de hilbijartin û ji bo qerardayîna îmkanan zehmetî derketiye pêș. Divê mirov hed û sinirên xwe bizanibe ku ji îmkanên li ber destên xwe îstifade bike, ji bona hewceyên xwe ji destxistina îmkanên nû re karbikeve. Di vî warî de nezanî û nașitî dikare pir pirsgirêkan derbixe pêșiya mirov. Dema em li ser pirsgirêkên mirovên nûjen mijûl dibin, dibînin ku mușkîlata herî mezin bêtetmînî/têrnebûnî ye. Di demên berê de „çavtêrî“ xisletek bașî mirovahiyê bû. Di van rojên nûjen de „çavtêrî“ mîna kêmasiyek tê dîtin. Di demên berê de pirsgireka herî mezin „neçarî“ bû, di wê dema nûjen de pirsgirêka herî mezin „mehrûmî“ ye.

Em di demek wusa de dijin mecbûrin ku ji xwe xwedî derbikevin û bi berpirsyarên xwe bihesin. Dema mirov di vî warî de li ser îstiqameta hișyarî/bîryarî yê de hevlnede pir rehet dikare were girêdan û dorpeçkirin. Hêzdarên rojane bi îmkanên teknîkî di her alî ve dixwezin mirovan ji gor daxwezin xwe bidin girêdayî. Va girêdayîya nûjen mîna dema berê bi zor û tehekkumek așîkar nîne, bi zêdetir liberalîkirinek derîhiș e. Pir tiștên ku ji bona jiyanek serbûxwe û azad nehevce/nepêvist mîna tiștên zerûrî di derhișê mirov de tên cîhkirin û li tên qebûlkirin. Di vî warî de serketina hêzdaran pir kesan ji mirovatiyê derdixe û dike çoyên destên hêzdaran. Çewtiya mirovên rojane yên herî mezin li vir de xwe nîșan dide. Mirov her dem bi bez û lez di nava çembera hêzdaran de dibeze. Êdî ji bona pêhesandina ji xwe tu wext û çare namîne, bezek bê armanc û beyhûde mirovan dixe di nav çalakiyên bê ser û bê bin. Ji mirov re wext û hêz namîne ku xwe binêre û bêt ser hișê xwe.

Ji bona azadbûne hewceye ku em xwe ji bo demekê ji vê beza bêwate azad bikin û bihizirin. Rewș û halên xwe li ber çavan re derbaz bikin. Zêdetiyên xwe yên bêhevce li ser xwe biavêjin ku kêmasiyên xwe yên zerûri bihesin.

Gor dîtina min divê ku her kes ji xwe bipirse ku: Ez bi rastî hevcîdarê çi me? Van lez û bezên min ji bo çine?

Stuttgart, 11.04.2017, sêșem.